 |
 |
Thenie-Proverba |
 |
|
 |
|
Edhe tė jesh i bardhė si bora, nuk i shpėton gojės sė keqe
--- Populli
|
|
|
|
Reklama |
|
|
|
Menuja |
|
|
|
Vizitoret e castit? |
|
|
|
Kemi 74 vizitor(e) dhe 0 anetar(e) ne faqe ne kete moment.
Ju jeni vizitor anonim. Mund te rregjistroheni ne cast falas duke klikuar ketu
|
|
|
|
Perkujtimore |
|
|
| |
|
Historia e pėrkthyesit, publicistit dhe shkrimtarit qė nuk u pajtua kurrė me sistemin e Enver Hoxhės dhe vitet e izolimit total
Vedat Kokona, intelektuali qė solli nė Shqipėri erėn e Francės
Luan Kondi / Kastriot Kotoni
Vedat Kokona ėshtė njė personalitet tepėr i njohur. Gjithandej nėpėr pikat e shitjeve, fjalorėt e tij voluminozė bien menjėherė nė sy. Profesori i leksikologjisė frėnge, nuk jeton veē fizikisht, pasi ai me veprėn e tij, u vjen nė ndihmė nxėnėsve, studentėve, pedagogėve apo studiuesve tė kėsaj gjuhe. Madje, nuk ėshtė e vėshtrirė tė gjesh edhe shtėpinė e Kokonės, ku tashmė jeton vajza e tij, Mirvjeni, mikpritėse dhe shumė e dashur. Shtėpia e Vedat Kokonės ndodhet nė rrugėn e Dibrės, pėrballė me shkollėn tetėvjeēare Misto Mame. Aty pėrreth njėzet vjet ka banuar profesor Vedat Kokona, njė nga djemtė e intelektualit tė njohur shqiptar, Elmaz Kokona.
Vedat Kokona ėshtė njė personalitet tepėr i njohur. Gjithandej nėpėr pikat e shitjeve, fjalorėt e tij voluminozė bien menjėherė nė sy. Profesori i leksikologjisė frėnge, nuk jeton veē fizikisht, pasi ai me veprėn e tij, u vjen nė ndihmė nxėnėsve, studentėve, pedagogėve apo studiuesve tė kėsaj gjuhe. Madje, nuk ėshtė e vėshtrirė tė gjesh edhe shtėpinė e Kokonės, ku tashmė jeton vajza e tij, Mirvjeni, mikpritėse dhe shumė e dashur. Shtėpia e Vedat Kokonės ndodhet nė rrugėn e Dibrės, pėrballė me shkollėn tetėvjeēare Misto Mame. Aty pėrreth njėzet vjet ka banuar profesor Vedat Kokona, njė nga djemtė e intelektualit tė njohur shqiptar, Elmaz Kokona. Sapo hyn nė shtėpi, ballėpėrballė gjendesh me studion e profesor Vedatit, ku sė pari prezantohesh me bustin nė miniaturė, ku Odhise Paskali kishte portretizuar Elmaz Kokonėn, vendosur mbi skrivaninė e vitit 1938. Padyshim, ēdo njeri sapo kalon atė prag bėn lidhjen e trashėgimisė itelektuale tė Kokonėve nga brezi nė brez.
Takimi me Mirvjen Kokonėn
Mirvjeni ėshtė ulur nė njė karrige po tė modės sė asaj skrivanie. Pas pak, ajo hyn nė studion e profesorit, qė duket sikur merr jetė. Zhurma e sirtarėve tregon se ajo po nxjerr qė andej botimet e para tė babait tė saj. Nė dorė mban numrin dy tė revistės letrare tė pėrmuajshme Shekulli XX, botim i vitit 1934. Mivjeni e hap shpejt revistėn nė faqet e rubrikės Jehona Letrare, nė tė cilėn shkruhet: Konkursi Novela e Valles sė shtypit nxuer nė dritė njė shprese tė re letrare, Vedat Kokonėn, i cili me novelėn e tij Lutja e fundit fitoi ēmimin e parė. Novela e dallueme u botue ndėr shumė fletore tė vendit. Padyshim kjo novelė i dha shansin tė pelegrinojė e mė pas tė shkruaj njė libėr shumė tė njohur autobiografik Nga Tirana nė Stokholm, nė vitin 1935. Mė pas, dora e vajzės sė tė famshmit Vedat Kokona shfletoi njė revistė shumė prestigjioze, Pėrpjekja Shqiptare. Nė njė shėnim tė redaksisė sė kėsaj gazete shkruhet: Me gjithė kėtė ka disa emra kėsi tė rinjsh qė japin mjaft shpresa. Nga bashkėpunėtorėt tanė, Vedat Kokona, sado qė pėrmbajtjen e kėsaj reviste paraqitet vetėm me njė pėrkthim tė vogėl, por tė zgjedhur mirė, dhe me njė novelė, dallohet nga shokėt pėr ndryshmėni subjektesh, pėr pastėrti stili nė prozė dhe pėr teknikė nė poezi.
Formimi intelektual i Vedat Kokonės
Mirvjeni tregon se rreth dėshirės sė fėmijėve tė familjes Kokona pėr tė filluar mėsimin e gjuhėve tė huaja. Sipas saj, ishte kėmbėngulja e tė atit, Elmazit, ish-kryetar i Kolegjit tė Avoketėve tė Izmirit, qė vajzat e tij tė studionin nė kolegjet francezė nė Turqi, ku morėn bazat e kulturės frėnge. Nė vitin 1920, familja Kokona erdhi nė Shqipėri, ashtu si edhe shumė familje tė tjera intelektuale shqiptare, qė donin t“i shėrbenin atdheut tė tyre tė pavarur, pas vitit 1912. Kėshtu, Elmazi vendosi qė ta ēojė tė birin nė shkollėn fillore nė Tiranė dhe mė pas nė Liceun e Korēės. Pra, familja Kokona ka lidhje shumė tė fortė me gjuhėn frėnge. Kjo ka ndodhur edhe me shqiptarė tė tjerė. Po t“i referohemi figurės sė ndritshme tė Iluminizmit shqiptar, Sami Frashėrit, tė cilin e ka studiuar me sė miri studiuesi Masar Stavaleci nė veprėn e tij Iluminizmi Shqiptar mėsojmė se arsyeja qė Samiu merrte pėr bazė frėngjishten, gjuhėn mė tė pėrpunuar pėr kohėn e tij, nuk ka tė bėjė me faktin se ai e njihte mirė kėtė gjuhė. Siē ėshtė theksuar edhe mė parė, Franca kish goditur nė mėnyrė rrėnjėsore dhe me bujė absolutizmin dhe vjetėrsinė feudale, e ishte bėrė burim frymėzimi i lirisė dhe i antifeudalizmit. Edhe Veqilharxhi gjatė analizės sė pikėpamjeve tė tij mbi arsimin dhe kulturėn nė gjuhėn amėtare, nuk mund tė mos kujtohen shumė qėndrime dhe pikėpamje tė iluministėve francezė mbi kėto ēėshtje, sado qė konteksti i tyre nė kohė dhe hapėsirė ėshtė disi i pakrahasueshėm. Pėrmenden emra tė tillė si mendimet demokratike tė Helvecit, tė Tyrgosė, tė Kondrosesė dhe tė Didėrosė pėr arsimin e tė gjithėve pa privilegj. Pra, plugu i iluminizmit shqiptar kishte rėnė nė njė tokė pjellore, qė padyshim do ta jepte frytin e saj. Siē tregon mė tej e bija e Vedatit, nė kohėn e luftės kur dikush e pyeti sepse nuk bashkohej me PKSH, ai ishte pėrgjigjur se unė do tė merrja pjesė patjetėr menjėherė me njė parti pėr kombin shqiptar po tė kishte. Pushtimi fashist e gjeti babanė sapo tė emėruar nė gjimnazin e Tiranės, por ai dha dorėheqjen, kur e pa se fashistėt italianė i kėrkonin tė merrej me punė tė pahijshme, thotė vajza e Vedatit. Ajo qė tė bie mėnjėherė nė sy ėshtė diplomimi i Vedat Kokonės, nė vitin 1939 nė Paris, pas katėr vjetėsh studimi atje.
Kokona, i njohur tek Enveri pėr shakatė e kripura
Pas pėrfundimit tė studimeve nė Fakultetin e Drejtėsisė, ai u kthye nė Shqipėri, por, pasi nuk pranoi tė punonte nė Gjykatėn e Krujės, emėrohet mėsues i gjuhės frėnge dhe shqipe nė Liceun e Korēės. Nė atė kohė, Enver Hoxha e njihte Vedat Kokonėn si njeri tė shakave dhe tė kuvendeve, por nga goja e tij nuk dėgjoi asnjė fjalė pėr komunizmin. Naireja, e shoqja e Vedatit, ėshtė mė pak e pranishme nė bisedė. Njė foto e saj ishte nė studion e profesorit. Pak mė tej gjendej edhe njė tjetėr, ajo e ēiftit Kokona, dalė nė Paris, pranė Urės sė Triumfit, nė vitin 1996. Naireja rrjedh nga familjet e shquara; Toptanėve, nga i ati dhe e Petrelėve nga e ėma. Kam mbaruar Institutin Nėna Mbretneshė si shumė vajza tė shquara tė asaj kohe, qė vinin padyshim nga familje tė ngritura. Me tim shoq, Vedatin, jemi njohur kur banonim te rruga e Pishės, sepse ai aty kishte njerėzit e tij. Unė kujdesesha pėr tim shoq deri nė detaje, sidomos pėr veshjen e tij dhe natyrisht Vedati u besonte shijeve tė mia. Ai punonte mė shumė pėrkushtim nga 8 deri 12 orė nė ditė. Kėrkonte tė bėnte diēka me shumė ēdo ditė dhe gjithnjė bėnte plane pėr tė ardhmen. E adhuronte natyrėn dhe sportin. Mbaj mend se kur shkoi pėr njė aktivitet nė qytetin e tij tė origjinės, nė Gjirokastėr, na mori nė telefon dhe na pėrshkruante me shumė emocion se ai qytet i qėndisur me fill gri ishte i mahnitshėm. Kur filluam tė pushonim nė Piqeras tė Sarandės, ai mė thoshte se plazhe tė tilla nuk i kishte hasur as nė Francė, megjithėse e kishte vizituar tė gjithė bregdetin e atij vendi. Mrekullohej jashtėzakonisht me atė panoramė tė jashtėzakonshme. Ishte sportiv. Kėtė e tregon dhe biēikleta e tij, tė cilėn e la vetėm pak ditė se tė na linte pėrgjithmonė. Vedati e kishte idhull nė rininė e tij profesorin e Liceut tė Korēės, Gaqo Gogon. Shpesh mė fliste pėr trupin e tij prej atleti, tregoi e shoqja.
Rikthim nė Parisin e studimeve, pas plot 50 vjetėsh
Mirvjeni thotė se profesor Vedat Kokona kishte nostalgji pėr Francėn, vendin ku kishte studiuar pėr jurisprudencė. Madje, sipas saj, ai shkoi nė Paris pas gati 50 vjetėsh. Herėn e dytė, pra nė vitin 1998, ai rishkoi pėr tė marrė dekoratėn, qė i kishin akorduar francezėt. Ėshtė interesant fakti se gjatė fjalimit tė tij Vedat Kokona iu tha francezve se nė gjuhėn shqipe La Fonteni, pėrkthehej mė mirė se nė gjuhėn italiane, sepse gjuha shqipe ėshtė shumė e pasur. Profesori, tė thonė familjarėt, shkruante letėrsi kur donte dhe si donte, por nuk e la pas dore asnjėherė dhe pėrkthimin. Tregimet dhe novelat, Kokona i pėrmblodhi nė vėllimin Yje tė kėputur, ndėrsa nė vitin 1943 botoi librin 7 Prilli, njė poezi salloni, siē ėshtė quajtur nga kritika. Si romancier, u evidentua nė vitet 1961-1966 kur shkroi dy vėllimit e romanit Me valėt e jetės. Nė gjininė e dramės, Vedat Kokona do tė shkėlqente me dramėn Hijet e natės, shkruar nė vitin 1966. Kurse ka patur sukses edhe nė krijimtarinė pėr fėmijė, si nė rastin e pjesės sė bukur Lulja dhe Shega. Vedat Kokona ishte dhe njė publicist i shquar. Nė vitin 1942, ai botoi nė gazetėn Tomori shkrimin Quo vadis, letėrsi shqipe?, qė hapi njė debat tė zjarrtė nė shtyp dhe qė vetė atij iu desh tė pėrgjigjej nė gjashtė a shtatė numra tė gazetės me pseudonimin Hekuran Lumi. Replikuesit me tė ishin pena shumė tė shquara tė kohės, ku mė tė pėrmendurit ishin dr. Kolė Prela, At Zef Valentini, Nikė Barcolla, Dom Nikollė Mazreku, Gjon Karma. Kokona debatoi me ta kur ishte vetėm 29 vjeē. Mirvjeni hap njė magnetofon me bobina nga ata tė paktėt qė tė dhuronte dikur Lidhja e Shkrimtarėve. Nga shiriti dilte njė zė shumė i pastėr burri, i cili recitonte vargje nė frėngjisht edhe nė shqip, apo i komentonte. Nė vidio tė tregojnė edhe njė bisedė tė Vedat Kokonės, ftuar nė njė televizion francez, me tė mirėnjohurin Bernard Pivot, nė emisionin Bouillon de culture, ku binte nė sy intelektualizmi i profesorit tonė. Pasi e falenderoi Pivon, Vedat Kokona i foli teleshikuesit francez pėr Shqipėrinė dhe shqiptarėt dhe nė menyrė tė veēantė pėr gjuhėn shqipe. Vedati nuk rrinte dot pa lexuar, dmth., pa punė.
Familjarėt: Vedati kundėr sistemit tė kaluar
Televizorin nuk e preferonte. Deri nė ditėn qė na la ai recitonte vargje tė tėra nė frėngjisht dhe nė shpip, pa u lodhur me orė tė tėra. Demokracinė e priti me shumė entuziazėm, sepse nuk ishte pajtuar kurrė me diktaturėn. Tė vėllanė, Nedinin, njė intelektual i mirėnjohur, ja kishin burgosur. Dekoratat erdhėn me vonesė, pėr shkak tė antikomformizmit tė tij. Kishte njė karakteristikė tė veēantė mėsimdhėnie nė gjuhėt e huaja. Mua dhe motrės sime na mėsoi gjuhėn frėnge, nipėrve e mbesave frėngjisht, anglisht dhe italisht. Qysh nė rininė e hershme, kur pėrkthente, donte qė t“u jepte bashkėkombėsve tė vet kėnaqėsinė e leximit tė kryeveprave, ashtu siē ishin shkruar nė gjuhėn shqipe. Kishte njė optimizėm tė rrallė, dhe mė thoshte shpesh se kishte dėshirė tė pėrkthente nga shkrimtari francez Rabelais, Historinė e verave, por i ngeli peng qė kėtė gjė ai nuk e realizoi dot. Ai shkroi Traktat pėr pėrkthimin, ku shfaqi pikėpamjen e tij mbi pėrkthimin, thotė Mirvjeni. Historia e fjalorit tė Kokonės me Shtėpinė Botuese Toena ėshtė bėrė tashmė e njohur.
Jetėshkrimi
Kokona nga fėmijėria deri nė majat e lavdisė
Vedat Kokona lindi mė 8 gusht 1913, nė Izmir, tė Turqisė, nga njė familje intelektuale shqiptare. I ati, Elmazi, ishte avokat. Mė 1920 kthehet nė Tiranė, ku kreu shkollėn fillore. Mė 1935 pėrfundoi Liceun e Korēės, pastaj ndoqi studimet e larta nė Paris pėr drejtesi. Qė kur ishte nxėnės, ra nė sy prirja e tij pėr mėsimin e gjuhėve tė huaja. Gjuhėn frėnge e pėrvetėsoi mjaft mirė. Pas pėrfundimit tė shkollės, u emėrua nė gjykatėn e Krujės, ku nuk shkoi tė merrte detyrėn. Mė vonė, emėrohet mėsues i Gjuhės Shqipe nė Liceun e Korēės. Aty, Kokona, u dallua si njė mėsues i zoti dhe intelektual neutral. Nė fillim tė viteve “40 e emėruan nė gjimnazin e Tiranės. Me pushtimin fashist, kur Kokona punonte si mėsues, do t“i kėrkohej qė tė spiunonte nxėnėsit dhe tė merrej me punė, qė nuk mund t“i pranonte karakteri i tij. Kėshtu, kjo ishte dhe arsyeja qė dha dorėheqjen nga profesioni i mėsuesit. Pas luftės shėrbeu si mėsues nė gjimnazin Qemal Stafa. Mė 1949 emėrohet redaktor dhe pėrkthyes nė Shtėpinė Botuese Naim Frasheri. Pėr njė kohė tė gjatė punoi si pedagog nė Universitetin e Tiranės. Ai shėrbeu si mėsimdhėnės nė katedrėn e gjuhės frėnge, gjersa doli nė pension. Vedat Kokona mban tituj, urdhra dhe dekorata tė shumta. Ai ėshtė doktor Honoris Causa i Universitetit tė Tiranės, Kalorės i Urdhrit tė Arteve dhe tė Letėrsisė, Oficeri i Palmave Akademike Franceze. Vedat Kokona ja kushtoi pjesėn mė tė madhe tė jetės dhe tė punės rrezatimit tė gjuhės frėnge. Ai ishte njė nga leksikologėt mė tė mirė tė kėsaj gjuhe. Nga mendja dhe dora e tij dolėn mjaft fjalorė shqip-frėngjisht dhe anasjelltas. Fjalorin e parė e botoi nė vitin 1932. Fjalori i fundit ėshtė me 40-mijė fjalė. Ai ėshtė autori mė i rėndėsishėm nė fushėn e leksikologjisė dhe leksikografisė. Kokona ėshtė njė nga pėrkthyesit mė tė njohur tė vendit tonė. Qysh nė moshė tė re dha kontribut tė ndjeshėm nė lėmin e pėrkthimeve nė poezi dhe nė prozė. Nga ai janė pėrkthyer nė shqip vepra tė tilla si Ana Karenina e Leon Tolstoit, Fundėrinat e Maksim Gorkit, Saga e Forsajtėve e Xhon Goll-Suarthit, David Koperfild tė Dikensit, Udha e Volokolamskut e Aleksandėr Bekut, Stuhi nė Gang e Rabindranat Tagores etj. Kokona ka sjell nė shqip rreth 15 mijė vargje nga poezia botėrore. Ai ishte njė nga pėrkthyesit kryesorė nga frėngjishtja, italishtja, anglishtja dhe rusishtja. Me urdhėr tė nomenklaturave partiake pėrktheu shumė raporte tė kongreseve tė partisė, rinisė, tė Bashkimeve Profesionale e tė gruas qė nga Kongresi i Parė e deri tek i shtati. Gjithashtu, ka botuar 30-40 vėllime tė pėrkthyera me urdhėr nga lart, nga nomenklatura komuniste. Kjo punė e mundimshme dhe e lodhshme ishte raskapitėse pėr njė krijues qė mund t“i shfrytėzonte forcat e tij nė frontin e letėrsisė.
|
|
|
|
