 |
 |
Thenie-Proverba |
 |
|
 |
|
Babai puntor rrit femije dembele, mesuesi llafazan nxjerr nxenes memece. --- Populli
|
|
|
|
Reklama |
|
|
|
Menuja |
|
|
|
Vizitoret e castit? |
|
|
|
Kemi 179 vizitor(e) dhe 0 anetar(e) ne faqe ne kete moment.
Ju jeni vizitor anonim. Mund te rregjistroheni ne cast falas duke klikuar ketu
|
|
|
|
Perkujtimore |
|
|
|
Nje dite si kjo ...
2008
Gjon Pali i Dytė ne Shqiperi
Nė 26 prill 1993 pėr herė tė parė Ati i Shenjtė, Papa Gjon Pali i Dytė, shkeli nė tokėn shqiptare dhe e pėrshėndeti me kėto fjalė popullin qė e priti me entiziazėm: "Zoti e ruajt Atdheun tuaj. Zoti ruajtė popullin shqiptar.".
Kryengritja e parė antiosmane nė Mitrovicė
Nė 26 prill 1910 nė Mitrovicė dhe Vuēiternė nisi kryengritja e parė antiosmane nė radhėn e kryengritjeve tė mėdha qė ēuan nė shpalljen e pavarėsisė.
Migel Servantes
Nė 26 prill 1616 mbylli sytė shkrimtari i madh spanjoll Migel Servantes Sahavedra, i njohur nė botėn e letrave si Servantes dhe autor i kryeveprės "Don Kishoti i Manēės".
Aksidenti ne centralin bėrthamor Cernobil
Nė 26 prill 1986 ndodhi aksidenti i tragjik nė centralin bėrthamor Cernobil, nga ku u rrezatuan lėndė helmuese nė njė zonė tė madhe tė ish-Bashkimit Sovjetik, si dhe nė disa vende tė Evropės, me pasoja pėr popullsinė e kėtyre zonave.
Dita Ndėrkombėtare e Qyteteve tė Binjakėzuara
26 prilli ėshtė Dita Ndėrkombėtare e Qyteteve tė Binjakėzuara, njė traditė e bukur qė ka hyrė tashmė nė jetėn ndėrkombėtare tė popujve.
|
|
|
|
| |
|
Mbi autorin: Nezir Myrta (Drillon Gega - pseudonim) ka shkruar midis tė tjerash poezi me motivet - atdhedashuria, lirika, satira, erotika - tė cilat janė botuar nė tė gjitha gazetat e revistat shqipe nė Kosovė e deri ne Njujork). Mund tė pėrmendet botimi nė 1996-tėn nė Nju Jork i vėllimit poetik "Poema pėr popullin" qė pėrmban edhe poezinė "Oshėtima e Skėnderbejve"
Ka qenė aktor (theatri popullor i Gjakovės, protagonist i dramės "Ura e Shenjtė" 87), pedagog (prof. nė Gjakovė, Istog, Prishtinė - mbi 15 vite); publicist (analist politik), zėdhėnės i pavarur i luftės ēlirimtare tė Kosovės (1990 - ?), publicist nė mjetet audio-vizuele shqiptare e tė huaja RTSH 1992... (1994- ?) nė: Njujork, Cigago, Detroit, Cunnetcicut, Florida... Linguist nga 1968 (i papajtuar me sllavizimin e grekizimin e linguistikės shqiptare)...
Zotėron gjuhėt: angleze, gjermane, franceze, kroate (gjuhė amtare - shqipja). Pjesėrisht: italishten, maqedonishten, rusishten, latinishten....
Kohet e fundit ka ofruar studimet e tij dhe per tu botuar dhe ne Internet dhe keshtu jane botuar te gjitha shkrimet me siper ne revistern Rruzull dhe pjese te tyre jane diskutuar ne forume te ndryshme shqiptaresh.
SHQIPJA - ILLIRISHTJA - PELLGASISHTJA
Illiristika ėshtė shkenca linguistike - AMA e Albanistikės, e cila merret me studimin dhe prejardhjen Illirishtes sė Re (Shqipes) dhe Illirishtes sė Lashtė, si Ama e Indo-europianistikės. Illirishtja ėshtė bija e Pellgazishtes.
Gjuha illire ėshtė 'burimi i pėrbashkėt' i gjuhėve (i.e.) indo-europiane, pėr tė cilėn sa kohė gjurmuan linguistėt, se tė gjitha kėto gjuhė i.e. janė simotra tė njė AME tė pėrbashkėt prej sė cilės kanė rrjedhė, si gjuhė lineare prej tė dy grupeve tė gjuhėve: s a t e m dhe k e n t u m. Shqipja dhe Sanskritishtja janė dy bija tė Illirishtės sė stėrlashtė.
- Illiristika ėshtė Urėshprehja (Ursprache) - Rrajėshprehja nga Gjuha e Parė e Njeriut.
- Pa Illiristikėn, nuk mund tė zhvillohen dy degėt e saj: Sllavistika e Romanistika.
- Illiristika ėshtė gjeneza e pėrbashkėt e Indo-europianistikės.
- Illiria ėshtė mėsuesja e Greqisė dhe e Romės - Illyria est magistra Greacia et Romana.
- Gjuha illire ėshtė njėra ndėr Rrėnjėt e Para tė Gjuhėve Botėrore - tė Bimės sė Linguistikes Gjenerale.
Ndėrgjegja e Botės kthjellet dhe zhvillohet pėrmes gjuhės!
Autori
Ėshtė vėrtetuar shkencėrisht sė shqiptarėt janė pasardhėsit e drejtpėrdrejtė tė illirve tė lashtė dhe illirėt janė pasardhėsit e pellgazve tė stėrlashtė. Ėshtė vėrtetuar sė Shqipja ėshtė Bija e drejtpėrdrejtė e Illirishtes sė lashtė dhe vet gjuha illire ėshtė bija e gjuhės pellgaze, pellgazgjike, pėrderisa pellgazėt (pellazgėt) janė paraardhėsit e illirėve tė lashtė!
Pra, Illirishtja ėshtė Ama e Shqipes ballkanike dhe pėrderisa ekziston sot Shqipja e Vjetėr dhe e Re e sotme, si bija e gjuhės illire, atėherė nuk mund tė jetė gjuhė e vdekur Illirishtja, pėrderisa flitet sot nė fill tė mijėvjeēarit tė Trėtė. Gjuhė e vdekur ėshtė ajo gjuhė qė mė nuk flitet nga njė popull, qė asaj i pėrket, kurse sot Shqipja flitet e shkruhet dhe nuk mund tė jetė gjuha illire si gjuhė e vdekur pėrderisa Bija e vetme e saj Shqipja sot ėshtė gjuhė e gjallė dhe shqiptarėt si i vetmi popull i patjetėrsuar illirian, janė popull i gjallė ballkanik. Kėshtuqė, ėshtė ide shumė e gabuar se gjuha illire tė saksionohet si gjuhė e vdekur me: tokarishten, hetitishten, frigishten, poashtu, greqishten e Vjetėr e latinishten etj. qė sot numrohen vetėm si dy gjuhė shkencore... Gjuha illire ėshtė gjallė e Shqipen e Vjetėr, apo nė Illirishten e Re, nė Fonetikėn Historike dhe Morfologjinė Historike tė Shqipes sė sotme ballkanike.
Shkenca linguistike e cila merret me studimin e Albanistikės, si Ama e Albanistikės, shkenca paraalbanistike ėshtė I L L I R I S T I K A.
Illiristika ėshtė shkenca linguistike paraalbanistike - Ama e Albanistikės e cila merret me studimin dhe origjinėn e Shqipes sė Vjetėr ballkanike, me prejardhje nga Illirishtja e lashtė.
Illiristika ėshtė shkenca linguistike paraalbanistike e cila merret me studimin dhe origjinėn linguistike tė Illirishtes sė lashtė, si Ama e Shqipes sė Vjetėr dhe prejardhjen e saj direkte nga gjuha pellgase (pellazge), si gjuhė pellgazgjike, apo nga Pellgasishtja e stėrlashtė, si gjuha e 'popullit tė pellgut tė ujit', qė njihet gjuhėsisht, duke u munduar tė pėrcaktohet shkencėrisht nga 'bulėza' si lulėzim i gjuhės e kulturės njerėzore. Por, vet fjala - pellaz-pellazgjike, si alternim morfologjik i vet fjalės, vie direkt nga Shqipja e Vjetėr, nga fjala PELLG-PELLGU-PELLGJET, qė spjegohet si pellgu i ujit, qė vetėm Shqipja ka mundėsi reale ta spjegojė.
Pra, Shqipja, si bija e Illirishtes dhe mbesa e Pellgasishtes sė stėrlashtė, tė 'popullit tė pellgut tė ujit', sot ka fuqi spjegimi, pėrmes rrėnjėve tė veta gjuhėsore tė vjetra, gati gjithė zbėrthimin fonetik e morfologjik tė antikuitit (antikitetit) linguistik botėror.
Illiristika ėshtė shkenca linguistike paraballkanike dhe paraeuropiane, ku gjen spjegim nė Linguistikėn indo-europiane, apo nė Indo-europianistike tė sotme, si degė e trungut tė Linguistikės gjenerale, tok me Sllavistikėn dhe Romanistikėn e sotme, pėrbėn esencėn linguistike tė gjuhėve indo-europiane.
Illiristika - Ama e Albanistikės sė sotme, prejardhjen e vet e ka direkt nė Pellgazistikėn e stėrlashtė, qė mund tė jetė njėra nga rrėnjėt kryesore tė Linguistikės gjenerale.
Illiristika ėshtė shkenca linguistike indo-europianistike dhe pellgazistike e fillit tė gjuhėve tė para botėrore, deri tek Gjuha e Parė e Njeriut mbi Tokė, qė njihet gjuha kuniformė (Cuneiform Language)- shkrimi i gjuhės nė formė - kuni - skripti i guhės nė formė kuni, qė plotėsisht, ashtu duken germat e gjuhės sė parė kuniformė - forma e kunit.
Illiristika ėshtė shkenca linguistike paraballkanike e cila kėrkohėt, studjohet, gjurmohet, zanafillohet vetėm pėrmes Shqipes sė Vjetėr, si bija e vetme e saj e mbetur gjallė e veēantė, origjinale nga tė gjitha gjuhėt tjerė i.e. simotra.
Illiristika ėshtė shkenca linguistike i.e. qė pėr ta njohur, gjurmuar, studjuar, gjeneralizuar, analizuar e sintetizuar gjuhėsisht dhe pėr ta vėrtetuar shkencėrisht, mėsė pari shkenctari duhet tė jetė shqiptar, ta njeh fuqishėm me rrėnjė Fonetikėn Historike dhe Morfologjine Historike tė Shqipes sė Vjetėr, si gjuhė amtare, duhet ta ndjejė e ta njohė me themel gjuhėn popullore tė Vjetėr shqipe dhe gjeohistorinė linguistike tė saj, qė tė jetė njė illirolog i vėrtetė, qė do tė ndihmonte shkencėn linguistike nė pėrgjithėsi.
Shqipja e Vjetėr ėshtė i vetmi burim i sigurtė gjurmimi, pėrmes dy dialekteve tė saj tė lashta: Gegnishtes dhe Toskėrishtes, ku pa njohjen e mirėfilltė, nuk mund tė bėhet asnjė vėrtetim shkencor linguisik, nė Linguistikėn
Komparative si shkencė e themeluar nė shek.XIX-te dhe nė Linguistikėn gjenetike si shkencėn e sotme moderne.
Illiristika ėshtė udha, shtegdalja, vau linguistik, pėr tė dalur nė fushė tė Indoeuropianistikės, drejt studie tė pėrgjithshme tė Linguistikės gjenerale.
Idoeuropianistika - shkenca linguistike e familjes sė madhe tė gjuhėve indo-europiane, pėrkundėr pėrpjekjeve tė mėdha e tė parreshtura tė filologėve e linguistėve tė mirėfilltė, tė kohėve tė shkuara e tė sotme, pėr ta krijuar si formė shkencore argumentuese, si degė nga trungu i gjuhėve tė para, deri tek gjuha e parė (Ursprache) Urshprehje e njerėzimit - nuk mund tė mendohet, as tė shkojė mė tutje pėrpara pa - Illiristikėn, shkencėn e parė paraballkanike dhe paraeuropiane, qė rrėnjėt e saj gjinden nė prejardhjen e Sanskritishtes sė lashtė e deri tek Gjuha e parė e Njeriut!
Edhe shkencat e sotme linguistike: Linguistika komparative dhe Linguistika gjenetike, ku mendohet se studimi i gjuhėve e aspekte krahasimtare fonetike e morfologjike tė gramatikave tė gjuhėve i.e. nė tė ardhmen do tė mund tė na ēojė drejt njė gjuhė paraardhese tė gjuhėve tė sotme i.e. deri tek 'burimi i pėrbashkėt' dhe do ta ndriēonte shumė mė mirė nė shumė anė shkencore (para)historinė e njerėzimit as kėto nuk mund tė mendohen pa Illiristikėn.
Pas tė githa gjurmimeve tė deritashmė linguistike duke u munduar tė gjindet ai 'burim i pėrbashkėt' i gjuhėve i.e. pėrmes krahasimit e gjenetikės sė tingujve, diftongjeve, rrokjeve, pėrmes gramatikave historike tė gjuhėve i.e. - Linguistika indo-europiane, apo Indo-europianistika, erdhi deri nė atė pikė nė udhėkryq historik, tė logjikės krahasimtare dhe gjenetike, se cila gjuhė e lashtė mund tė jetė ai 'burim i pėrbashkėt'? Edhe G.V.Lajbnitzi shkroi:"tė gjitha kėto gjuhė rrjedhin nga njė burim i pėrbashkėt" dhe derisot ende nuk u dijt se ku ndodhet, ai burim i pėrbashkėt i kėtyre gjuhėve.
Nėse bėhet njė krahasim i vėrtetė shkencor nė mes tė gjuhėe i.e. e mė gjėrė, nė pikat mė kritike tė Linguistikės gjenerale, me argumente tė pakontestueshme shkencore - Illirishtja e lashtė ėshtė burimi i pėrbashkėt i kėtyre gjuhėve i.e. e me gjėrė.
Pėr ta justifikuar kėtė mendim tė madh shkencor, me baza vėrtet shkencore, tė burimit tė gjuhėve i.e. sot ekzistojnė prova e argumente tė shumėta tė pagjurmuara historiko-gjuhėsisht, apo tė paparaqitura drejtė e guximshėm nė elaboratin indo-europianistik (apo shumėkush nuk ka dashur tė vie deri tek burimi i pėrbashkėt) apo duke mos e njohur vet Shqipen e Vjetėr -Ilirishten e Re, qė rrjedh pandėrpremje prej (para)historisė e deri me sot, tek shqiptarėt ballkanik.
E vėrteta qėndron nė faktin sė vet shqiptarėt ka qenė dashur, qė tė parėt ta gjurmojnė kėtė burim tė pėrbashkėt gjuhėsh i.e. Por, fajet i ka robėria shekullore e shqiptareve nėn pushtime tė tjerėve pėrrreth e tė largėt...
Shkenca e vėrtetė e njė populi ėshtė edhe shkenca e vėrtetė e tjerėve dhe vet shkenca e vėrtetė e njerėzimit dhe ansjelltas...
Illirėt pellgazgjik sipas rezultatėve arkeologjike "tė cilat nė Egjee dhe nė Azi tė Vogėl, supozojnė praninė e njė elementi paragrek dhe paraindoeuropian, duke pėrcaktuar me njė lashtėsi tė madhe, respetivisht nė mijėvjeēarin e Trėte p.e.s. " thotė, M.V.Grashanini (N.S.XI(1957).
Dardhanėt janė me prejardhje Trojane, e Trojanėt janė illirėt "dihet sė nė territorin e Troadės (Trojės) nė jug tė Hellespontit, shtrihej njė krahinė me emrin Dardhania, qė thirrej sipas emrit tė qytetit dardhan, afėr Hillionit dhe Abidhosit" thotė Apollodori III 12.
Rudolf Malten, Aineias, thotė:"shtegėtimet prej Azisė nė Europė, tė illirėve, spjegojnė bredhjet e Heneut (Eneut) dhe heronjve tjerė Trojanė, sikurse janė: Paridi, Hektori, Priami, Anhisi, Asaraku, tė cilėt kishin prejardhje ballkanike dardhane."
Herodoti, vep. II 49 shkroi:"Bredhja e Kadmit (birit tė mbretit fenikas, Agenorit e Telefasės) i cili ėshtė konsideruar si themeluesi i Thebės nė Beotii dhe qė solli nė Helladė kultin e Dionisit nga Egjipti, Kadmi ishte duke kėrkuar motrėn e vet tė humbur Europėn, me urdhėrin e babait tė tij Agenorit. Kadmi u bė mbret i fisit illir Henhellej (Enhellej)- Hellada."
Straboni, VII 5,7. Plini, NH III, Papazoglu, shkroi:"Dardhania kishte dy fise: Galabrėt, qė formuan Kalabrinė e sotme dhe Daunėt nė Apullii, ku nga lėvizjet dardhane nė Apenine, nė territoret e Kalabrisė dhe Apullisė, kanė banuar fiset illire: Mesapėt e Japygėt, Paunėt e Venetet, qė ishin vendosur atje nga territoret e Ballkanit. Nė Apenine gjindet elementi etno-kulturor dardhan." Ky fakt shkencor na vėrteton lashtėsine e emrit - Ballkan historikisht.
Kėto fakte tregojnė sė lėvizjet dardhane-illire ishin nga Azia e Afrika pėr nė Europė, si lėvizje paraeuropiane, kur duhej emėrtuar vet emri Europa.
Nė fund tė shek. XVIII, derisa ende nuk ishte krijuar Linguistika Komparative, kur studimet arkeologjike, etnografike dhe antropologjike, ishin nė fazėn e formulimit esencial shkencor tė Shqipes, pėr tė ia caktuar vendin e saj nė grupin e gjuhėve i.e. meritė tė veēantė kanė: Lajbnitzi dhe Thunmanni. Ata gjatė studimeve tė tyre, jo qė kishin pėr qėllim, tė kėrkoje njohuri formale pėr gjuhėn shqipe, por qėllimi i tyre ishte tė fitojnė theori tė pėrbashkėta tė tyre gjuhėsore, qė tė mbronin Indoeuropianistikėn, e cila mė vonė u shėndrrua nė Indo-germanistikė...
Filloi krahasimi i strektures gramatikore krahasimtare, morfologjike, fonetike, leksikografike tė gjuhėve tė familjes i.e. Kur nisi tė ngritet Linguistika Komparative, Uiliam Xhonsi, filloi mė 1786, duke krahasuar ngjashmėrinė gramatikore dhe leksikore tė tri gjuhėve tė vjetra: sanskritishtes, greqishtes dhe latinishtes, erdhi nė pėrfundim, sė ato tri gjuhė "mund tė kenė dalė nga njė burim i pėrbashkėt, i cili burim mbase nuk ekziston mė". Tash si mund te jetė njė burim i pėrbashkėt i atyre tri gjuhėve tė lashta dhe mos tė ekzistojė sot...pėr cilėn gjuhė si burim tė pėrbashkėt e kishte Xhonsi fjalėn? Cila gjuhė parasanskrite, paragreke e paralatyine do tė kishte ekzistuar, pėrveē Illirishtes sė lashtė? Burimi ėshtė shterrur e rrjedhat rrjedhin? Nuk ka rrjedha pa burim.
Zbulimi i Xhonsit vazhdon - "pėr arsye tė njėjtė ndonėse, jo aq tė fortė, mund tė mendohet sė si Gotishtja dhe Keltishtja, anipse tė pėrziera me njė idiome krejtė tė ndryshme, kanė tė njėjtėn prejardhje me Sanskritishten, po kėsaj familje gjuhėsh mund t'i shtohet edhe persishtja e Vjetėr..." Vet kjo "pėrzierje me njė idiome krejt tė ndryshme" duhet kėrkuar nė Illirishten e lashtė, sepse derisot ėshtė menduar dhe mendohet sė kjo ėshtė njė gjuhė e vdekur...
Prej tė gjitha studimeve derisot nuk ka asgje konkrete, tė vėrtetuar shkencėrisht, lidhur me pėrcaktimin e vendit tė Shqipes nė familjen e gjuhėve i.e. por, vetėm njė theksim ėshtė bėrė se "Shqipja ka elemente tė tė dy grupeve tė gjuhėve satem dhe kentuum. Dhe pėr kėtė nuk paska mundur tė pėrcaktohet Shqipja nė asnjėrin grup gjuhės i.e.
Po sikur Shqipa e Vjetėr, t'i spjegojė vet emėrtimet e vet grupeve tė gjuhėve - satem e kentuum, si dhe tė vet Sanskritishtes?
Substrati paragrek, qė fillimisht mund tė njihet si substrat illirian, filologu, H. Krahe, nė vepren 'Die alten ballkanillyrischen geographischen Namen, 9-11, shkroi:"ky substrat paragrek egjean ėshtė i karakterit indo-europian, e tregon edhe fakti sė koha e formimit dhe diferencimit etnik illir, i cili tashmė ėshtė vendosur nė Gadishullin Ballkanik, bie reth vitit 2000 P.K. rrezistenca e tyre kundėr romakeve ishte e pashoqe sepse kėta illire nuk u asimiluan. Pėr njė shtrirje kaq tė lashtė, tė illirėve ballkanik, flasin edhe emrat qė flasin pėr sufiksat 'issa', qė janė dėshmuar nė gjithė Gadishullin Ballkanik, siē janė: Lissus, Cissus, Gissus, Naissus, Idassa, Issa, Assus, Mollossus, Orgessus, Panayassus etj. Ky fakt flet kjartė pėr rolin e elementit paleo-ballkanik nė formimin e etnisė illire."
Ndėrsa, duke folė pėr pamundėsine e spjegimit tė saktė tė methodave linguistike tė kohės, R. Katiciqi, nė recensionin e tij (Giacomo Divoto,Origini IndEuropee) thekson:"Methodat e hulumtimeve linguistike ende nuk janė pėrpunuar saktė, kėshtuqė orvatjet gjurmuese, kanė mbetur nė trajta shumė primitive, e nė bazė tė njė situate tė tillė, u janė hapur dyert koncepteve aprioriste, siē janė nordizmi dhe mediterranizmi tė inspiruar me aktualitetin e tepėrt tė mentalitetit politik", i cili mentalitet deri sot e kėsaj dite i cėnon tė drejtat shkencore albanistike dhe illiristike, qė pengojnė mundėsinė e spjegimit tė Onomasiologjise ballkanike...
Nė Ballkanin illirik europian, padrejtėsia mė e madhe iu ka bėrė gjuhės shqipe dhe gjuhės paraardhėse tė saj - gjuhės illire - Illirishtes, Amės sė Shqipes, vet gjuhės, kulturės dhe diturise illiriane, si themeluese e Linguistikės i.e. Gjuha shqipe ėshtė bija e gjuhės illire, gjuha e illirėve tė lashtė paspellgazgjik, kjo gjuhė hyjnore hyllire, anipse e vėrtetuar sipas Linguistikės i.e. pėr shumė shkaqe, gjuha e illirėve tė lashtė dhe historiografia e tyre ballkanike, si historiografia paraeuropiane, sot duket se mbeti - epoka parahistorike e njerėzimit. Pėr tė dalur nė shesh e vėrteta shkencore mbi Illirishten dhe vendin e saj nė Linguistikėn i.e. dhe nė Linguistikėn gjenerale, barra mė e vėshtirė i ka mbetur dhe i mbetet studjuesit shqiptar, qė ta ndihmojė me vėrtetėsi ndriēimin e lashtėsisė, se cila ėshtė ajo llama illire...qė dikur ndriēonte boten.
Ne artikujt ne vazhdim do te lexoni mbi Ethymologjine, Linguistiken, Illiristiken, Sllavistiken etj
Materiali u pergatit per faqen tone nga Henri (Pjestare e stafit te Forumit Shqiptar)
©Nezir Myrta -
|
|
|
|
