Miresevini tek Shpirti i Shqiptarit
  Rregjistrohu
 
 
 
 
 
 
 
 

  Thenie-Proverba
Burri lidhet pėr fjalet, kau pėr brinjtė
--- Populli

  Reklama

  Menuja

Anetaret
· Hyrje
· Llogaria ime
· Mesazhet
· Administrimi
· Dua ndihme
· Largohu

Komuniteti
· Te rejat
· Anetaret
· Donatoret
· Sondazhe
· Temat
· Seksionet
· Kontributi juaj
· Kryelista
· Kryeartikujt
· Foto kompjuteri

Programe
· Muzika
· Letersia
· Historia
· Forum
· Chat
· Email
· Galeria

Temat
· Albasoul
· Art
· Chat
· Demokraci
· Elita
· Emigracion
· Feja
· Forum
· Gjuha
· Histori
· Humor
· Internet
· Intimitet
· Kombi
· Kulture
· Kuzhina
· Lajme
· Letersi
· Muzika
· Njoftime
· Politike
· Shendeti
· Sport
· Urime

Sherbime
· Rekomandime
· Pyetesori
· Statistikat
· Fjalor
· Arkiva
· Kerko

  Vizitoret e castit?
Kemi 119 vizitor(e) dhe 0 anetar(e) ne faqe ne kete moment.

Ju jeni vizitor anonim. Mund te rregjistroheni ne cast falas duke klikuar ketu


  Perkujtimore
Nje dite si kjo ...


2008
Revista "Biblioteka, zėri i Shqipėrisė"
Nė 28 mars 1919 doli nė Sofje numri i parė i revistės "Biblioteka, zėri I Shqipėrisė", e drejtuar nga patrioti Themistokli Gėrmenji. Ishte politike e letrare nė shqip e pjesėrisht nė anglisht e frėngjisht.

Dr.Besim Zyma
Nė 28 mars 1901 u lind nė Kopyly tė Turqisė dr.Besim Zyma, njėri nga mjekėt tanė mė tė mirė, otorinolaringolog i shquar, qė la edhe mjaft studime me vlerė, si: "Sėmundjet veshė-hundė-fyt", "Mjekimi i vetvetes", etj.Vdiq nė vitin 1983.

Bartolomeo della Porta
Nė 28 mars 1472 u lind piktori i njohur italian Bartolomeo della Porta, njė nga pėrfaqėsuesit e shquar tė Rilindjes sė hershme, nga i cili kanė mbetur veprat e mrekullueshme: "Madona e mėshirshme", "Vajtimi i Krishtit", etj.

Maksim Gorki
Nė 28 mars 1868 u lind nė Nizhni Novgorod tė Rusisė shkrimtari i madh Aleksej Maksimoviē Peshkov, i njohur nė botėn e letrave si Maksim Gorki bashkė me veprat e tij: "Zgalemi", "Makar Ēudra", "Jeta e Klim Samginit", "Nėna", "Vepra e Artamonovėve", etj.
Demokraci :: Kriza e intelektit - Letra I
Postuar nga: Albo

Demokraci Askush nuk mund tė thotė atė ēka nesėr do vdesė apo do jetojė nė letėrsi, nė filosofi, nė estetikė. Askush nuk e di ende ē'ide dhe ē'mėnyra shprehjeje do regjistrohen nė listėn e humbjeve, ē'risi do shpallen.




Paqja ėshtė, ndoshta, ajo gjendje e gjėrave nė tė cilėn armiqėsia e natyrshme mes njerėzve shfaqet nė krijime, nė vend qė tė pėrkthehet nė shkatėrrime, si nė luftė.

Kėtė studim, Paul Valéry e shkroi nė vitin 1919 pėr revistėn londineze The Athenaeum, vetėm pak muaj pas mbarimit tė Luftės I Botėrore. Para kėsaj lufte njerėzimi kish njohur shumė tė tjera. Pas kėsaj ndodhi njė tjetėr luftė botėrore dhe njerėzimi njohu shumė tė tjera, luftra rajonale, mė pas. A jemi sėrish nė njė fazė kritike? Ē'i dallon kėto faza kritike? A mund tė jenė kėto kriza tė vdekshme, siē janė edhe qytetėrimet tė vdekshėm? Nė ē'raporte janė e duhet tė jenė prodhimi, ndėrtimi dhe shkatėrrimi dhe ē'marrėdhėnie ka e duhet tė ketė me to intelekti?

Nga Paul VALÉRY

LETRA E PARĖ

Ne, qytetėrimet e vonė, e dimė tashmė qė jemi tė vdekshėm.

Kemi dėgjuar tė flitet pėr botė tė zhdukura krejtėsisht, pėr perandori tė fundosura, me gjithė njerėzit dhe mjetet e tyre, tė zhytura nė fundin e pashkelshėm tė shekujve me zotat dhe ligjet e tyre, akademitė dhe shkencat e tyre tė kulluara e tė zbatuara, me gramatikat, fjalorėt, klasikėt e vet, romantikėt dhe simbolistėt, kritikėt dhe kritikėt e kritikėve tė tyre. E dinim mirė se e gjithė toka e dukshme ėshtė bėrė prej hiri, e qė ky hi e ka njė domethėnie. Pėrmes dendėsisė sė marrtė tė historisė, dallonim fantazmat e anijeve tė mėdha tė ngarkuara me pasuri dhe mendje. Nuk mundeshim t'i numėronim. Por kėto mbytje, fundi i fundit, nuk ishin puna jonė.

Elam, Ninivė, Babilon, ishin emra tė bukur e mjegullorė, dhe shkatėrrimi i plotė i kėtyre botėve kishte po aq pak domethėnie pėr ne sa edhe vetė ekzistenca e tyre. Por Franca, Anglia, Rusia… do ishin gjithashtu emra tė bukur. Lusitania gjithashtu ėshtė njė emėr i bukur. Dhe ne shohim tani se humnera e historisė ėshtė mjaft e madhe e mund tė nxėjė gjithė botėn. E ndiejmė se njė qytetėrim ka tė njėjtėn brishtėsi me atė tė njė jete. Rrethanat qė do bėnin qė veprat e Keats-it dhe ato tė Baudelaire-it t'u bashkoheshin veprave tė Ménandre-it nuk janė mė aspak tė papėrftueshme : ato janė nėpėr gazeta.

Jo vetėm kaq. Mėsimi pėrvėlues ėshtė akoma mė i plotė. Brezit tonė nuk i mjaftoi tė mėsonte nga pėrvoja e vet sesi gjėrat mė tė bukura e mė antike, mė tė mrekullueshmet e mė tė organizuarat, mund tė vdesin aksidentalisht ; ai ka parė, nė rendin e mendimit, tė aftėsisė sė gjykimit e tė ndjenjės, tė prodhohen dukuri tė jashtėzakonshme, realizime tė befta paradoksesh, zhgėnjime brutale faktesh tė qartė.

Do pėrmendja vetėm njė shembull : virtytet e mėdha tė popujve gjermanė kanė prodhuar mė shumė tė kėqija se ē'ka krijuar ndonjėherė limontia vese. Ne kemi parė, me sytė tanė, punėn e vetėdijshme, edukimin mė solid, mė seriozėt disiplinė dhe zbatim, tė pėrshtatura pėr qėllime tė llahtarshme.

Kaq shumė tmerre nuk do ishin tė mundura pa kaq shumė virtyte. U desh, pa dyshim, shumė shkencė pėr tė vrarė aq shumė njerėz, pėr tė prishur gjithė ato tė mira, pėr tė asgjėsuar kaq e kaq qytete nė aq pak kohė ; por u deshėn edhe po aq cilėsi morale. Tė dish dhe Tė bėsh, a janė, pra, tė dyshimtė ?

Kėshtu, Persepolisi shpirtėrore nuk ėshtė mė pak e rrėnuar se Suza materiale. Nuk ka humbur gjithēka, por gjithēka ėshtė ndier e kalbshme.

Njė fėrgėllimė e jashtėzakonshme ka rendur pėrgjatė palcės sė Europės. Ajo ka ndier, pėrmjet gjithė bėrthamave tė saj menduese, se nuk ishte mė e njėjta, se po reshtte sė qeni vetvetja, se po humbte vetėdijen - njė vetėdije e fituar nga shekuj fatkeqėsish tė durueshme, nga mijėra njerėz tė klasit tė parė, nga shanse tė panumėrta gjeografike, etnike, historike.

Atėherė, - si pėr njė mbrojtje tė dėshpėruar tė qenies e tė pasurisė sė vet psikologjike, gjithė kujtesa e saj iu kthye mjegullisht. Njėrėzit dhe librat e saj tė mėdhenj iu rikthyen rrėmujshėm. Asnjėherė s'ėshtė lexuar, as me aq pasion, sesa gjatė luftės : pyetni librarėt. Asnjėherė njerėzit s'janė lutur aq shumė dhe as aq thellė : pyetni priftėrinjtė. U ndėrmendėn gjithė shpėtimtarėt, themeluesit, mbrojtėsit, martirėt, heronjtė, etėrit e kombeve, heroinat e shenjta, poetėt kombėtarė…

Dhe nė tė njėjtin ērregullim mendor, nė thirrje tė tė njėjtit ankth, Europa e kultivuar pėsoi rilindjen e shpejtė tė mėnyrave tė saj tė panumėrta tė mendimit: dogma, filosofi, ideale heterogjene ; treqind mėnyrat e shpjegimit tė Botės, njė mijė e njė nuancat e krishtėrimit, dy duzinat e pozitivizmit : gjithė spektri i dritės intelektuale pėrndau ngjyrat e tij tė pathyeshme, duke pėrndritur me njė dritė tė ēuditshme kontradiktore agoninė e shpirtit europian. Ndėrsa shpikėsit kėrkonin ethshėm nė imazhet e tyre, nė analet e luftrave tė dikurshme, mjetet e zhbėrjes sė telave me gjemba, e prishjes sė nėndetėseve apo e paralizimit tė fluturimeve tė avionėve, shpirti ndillte, nė tė njėjtėn kohė, gjithė namatisjet qė dinte, merrte parasysh seriozisht profecitė mė tė ēuditshme ; ai kėrkonte strehime, shenja treguese, ngushėllime nėpėr gjithė regjistrin e kujtimeve, tė akteve tė mėparshme, tė qėndrimeve stėrgjyshore. Tė tilla janė produktet e njohura tė ankthit, ndėrmarrjet e ērregullta tė trurit qė rend nga realja te makthi dhe kthehet nga makthi te realja, i shastisur si miu i rėnė nė ēark…

Kriza ushtarake ndoshta ka mbaruar. Kriza ekonomike ėshtė e dukshme nė gjithė fuqinė e saj; por kriza intelektuale, mė e imėt, e qė, nga vetė natyra e saj, merr pamjet mė mashtruese (meqė ajo ndodh nė vetė mbretėrinė e fshehtėsisė), kjo krizė na lejon me vėshtirėsi t'i kapim shtrirjen e vėrtetė, fazėn e saj.

Askush nuk mund tė thotė atė ēka nesėr do vdesė apo do jetojė nė letėrsi, nė filosofi, nė estetikė. Askush nuk e di ende ē'ide dhe ē'mėnyra shprehjeje do regjistrohen nė listėn e humbjeve, ē'risi do shpallen.

Shpresa, sigurisht, mbetet dhe kėndon me gjysmė zėri :

Et cum vorandi vicerit libidinem
Late triumphet imperator spiritus.

Por shpresa s'ėshtė gjė tjetėr veēse mosbesimi i njeriut ndaj parashikimeve tė sakta tė mendjes sė tij. Ajo sugjeron qė ēdo konkluzion i pafavorshėm pėr njeriun duhet tė jetė njė gabim i mendjes sė tij. Faktet, megjithatė, janė tė qarta e tė pamėshirshme : mijėra shkrimtarė dhe artistė tė rinj kanė vdekur ; iluzioni i njė kulture europiane ka humbur dhe dija ėshtė dėshmuar e pafuqishme pėr tė shpėtuar ēfarėdo qoftė ; shkenca ėshtė plagosur pėr vdekje nė ambicjet e saj morale dhe ėshtė ēnderuar nga mizoria e zbatimeve tė saj ; idealizmi mbijeton me vėshtirėsi, ėshtė thellėsisht i vrarė dhe pėrgjegjės pėr ėndrrat e veta ; realizmi, i zhgėnjyer, i rrėzuar, i mbytur nga krimet dhe gabimet ; lakmia dhe dorėheqja janė njėlloj tė poshtėruara ; besimet, tė ngatėrruara nė qėllime, kryq kundėr kryqi, drapėr kundėr drapri ; edhe skeptikėt vetė janė zėnė ngushtė prej ngjarjeve aq tė befta, aq tė dhunshme, aq emocionuese, e qė luajnė me mendimet tona si macja me miun, - edhe skeptikėt humbasin dyshimet e tyre, i rigjejnė, i humbin sėrish, dhe nuk janė mė zotėr tė lėvizjeve tė mendimit tė tyre.

Lėkundja e anijes ka qenė aq e fuqishme saqė llampadarėt e varur mė mirė, mė nė fund janė pėrmbysur.

Ajo ēka i jep krizės intelektuale thellėsinė dhe rėndesėn e saj ėshtė gjendja nė tė cilėn kjo ka gjetur pacientin.

Unė nuk kam as kohėn as zotėsinė tė pėrcaktoj gjendjen intelektuale tė Europės nė 1914-n. E kush do guxonte tė ravijėzonte njė tablo tė kėsaj gjendjeje ? Tema ėshtė e pafund ; ajo kėrkon njohje nga tė gjitha fushat dhe njė informacion tė pafund. Veē kėsaj, kur bėhet fjalė pėr njė tėrėsi mjaft tė ndėrlikuar, vėshtirėsia pėr tė rindėrtuar tė shkuarėn, madje edhe atė mė tė afėrtėn, ėshtė krejt e krahasueshme me vėshtirėsinė e ndėrtimit tė ardhmėrisė, madje edhe tė asaj mė tė afėrtės ; ose, mė mirė, ėshtė e njėjta vėshtirėsi. Profeti ėshtė nė tė njėjtėn varkė me historianin. Le t'i lėmė aty.

Por tani mė nevojitet veēse kujtimi i vagullt e i pėrgjithshėm i asaj qė mendohej nė vigjilje tė luftės, kėrkimet qė vijonin, veprat qė botoheshin.

Nėse lė mėnjanė, pra, ēdo detaj dhe nėse kufizohem nė pėrshtypjen e shpejtė, nė atė tėrėsi natyrore qė jep njė perceptim i atypėratyshėm, unė nuk shoh - asgjė ! - Asgjė, dhe ende njė asgjė pafundėsisht tė pasur.

Fizikanėt na mėsojnė se, nė njė furrė tė ēuar nė inkandeshencė, nėse syri ynė do mund tė mbijetonte, ai nuk do vėshtronte asgjė. Asnjė pabarazi drite nuk do mbetej pėr tė shquar pikat e hapėsirės. Ajo energji e hatashme e pėrmbyllur do prodhonte padukshmėri, barazi tė pavėnėreshme. Mirėpo, njė barazi e kėtij lloji nuk ėshtė gjė tjetėr veēse njė gjendje e pėrkryer kaosi.

Dhe me ēfarė ishte bėrė ky kaos nė mendjen e Europės? - Me bashkekzistencėn e lirė, nė gjithė mendjet e kultivuara, tė ideve mė tė pangjashme, tė parimeve mė tė kundėrta tė jetės dhe njohjes. Kjo karakterizon njė epokė moderne.

Nuk bezdisem tė pėrgjithėsoj nocionin e modernes e t'ia jap kėtė emėr ndonjė mėnyre jetese, nė vend qė tė bėj me tė njė sinonim tė kulluar tė bashkėkohores. Ka nė histori ēaste dhe vende ku ne modernėt do mund tė riktheheshim, pa trazuar shumė harmoninė e atyre kohėve, dhe pa u dukur objekte pafundėsisht tė ēuditshėm e pafundėsisht tė dukshėm, krijesa shokuese, zhangėlluese, tė paasimilueshme. Aty ku hyrja jonė do bėnte mė pak bujė, atje ne do ndjeheshim pothuajse nė shtėpinė tonė. Ėshtė e qartė se Roma e Trajanit dhe Aleksandria e Ptolemenjve do na thithnin mė lehtė se shumė vise mė pak tė zbythura nė kohė, por mė tė specializuara nė vetėm njė tip zakonesh dhe tė kushtuara tėrėsisht vetėm njė race, vetėm njė kulture dhe vetėm njė sistemi jetese.

Epo mirė ! Europa e 1914-s kishte arritur ndoshta nė kufi tė kėtij modernizmi. Ēdo mendje e njė rangu tė caktuar ishte njė kryqėzim pėr tė gjitha llojet e opinioneve ; ēdo mendimtar, njė ekspozitė ndėrkombėtare mendimesh. Kishte vepra tė mendjes ku pasuria e kontrasteve dhe impulseve kontradiktore bėnte tė mendoje pėr efekte ndriēimi tė pakuptimtė nė kryeqytetet e asaj kohe : sytė lodheshin dhe mėrziteshin… Sa materiale, sa punime, pėrllogaritje, shekuj tė grabitur, sa jetė heterogjene tė bashkuara u deshėn pėr tė mundėsuar njė karnaval tė tillė dhe pėr ta fronėsuar solemnisht si formė e urtėsisė sipėrane dhe triumf tė njerėzimit ?

Nė aksh libėr tė asaj epoke - dhe jo ndėr mė mediokrit - gjen, pa asnjė mundim, : - njė ndikim tė baleteve ruse, - pak nga stili i errėt i Pascal-it, - shumė pėrshtypje tė tipit Goncourt, - diēka nga Nietzsche, - diēka nga Rimbaud, - disa efekte qė i detyrohen udhakimit tė piktorėve, e nganjėherė tonin e botimeve shkencore, - gjithēka tė parfumuar nga nuk di ē'gjė britanike e vėshtirė pėr t'i caktuar vlerėn!… Vėrejmė, kalimthi, se nė secilin prej pėrbėrėsve tė kėsaj pėrzierjeje do gjendeshin shumė trupa tė tjerė. E kotė t'i kėrkosh : do ishte tė pėrsėritje atė ēka thashė pėr modernizmin, e tė bėje gjithė historinė mendore tė Europės.

Tani, mbi njė tarracė tė gjerė tė Elsinorit, qė shkon nga Bazeli nė Kėln, qė prek rėrnat e Nieuportit, kėnetat e Somės, gurėt gėlqerorė tė Shampanjės, granitėt e Alzasės, - Hamleti europian vėshtron miliona fantazma.

Por ai ėshtė njė Hamlet intelektual, qė mediton pėr jetėn dhe vdekjen e tė vėrtetave. Pėr fantazma ai ka tė gjitha objektet e polemikave tona ; ai ka pėr brerje ndėrgjegjeje gjithė titujt e lavdisė sonė ; ai ėshtė i dėrrmuar nėn peshėn e zbulimeve, tė njohjeve, i pazoti tė rimarrė kėtė veprimtari tė pacak. Ai endet mes mėrzisė sė rifillimit tė sė shkuarės dhe marrėzisė sė dėshirės pėr risim tė pėrhershėm. Ai luhatet midis dy humnerave, sepse dy rreziqe nuk reshtin sė kanosuri botėn : rregulli dhe kaosi.

Ēdo kafkė qė ai mund tė kapė ėshtė njė kafkė e famshme. - Whose was it ? - Kjo qe Lionardo. Ai shpiku njeriun fluturues, por njeriu fluturues nuk i shėrbeu saktėsisht synimeve tė shpikėsit : ne e dimė se njeriu fluturues i hipur mbi mjellmėn e tij tė madhe (il grande uccello sopra del dosso del suo magnio cecero), nė ditėt tona, ka tė tjera detyra sesa tė shkojė e tė marrė dėborėn nė majėn e maleve pėr ta hedhur, gjatė ditėve tė nxehta, mbi kalldrėmin e qyteteve… Dhe kafka tjetėr ėshtė ajo e Leibniz-it qė ėndėrroi paqen universale. Dhe kjo ishte Kant-i, Kant-i qė lindi Hegel-in, qė lindi Marx-in, qė lindi…

Hamleti nuk di ē'tė bėjė me gjithė kėto kafka. Po sikur t'i braktisė !… A do reshtė sė qeni vetvetja ? Mendja e tij tmerrėsisht largpamėse sodit kalimin nga lufta nė paqe. Ky kalim ėshtė mė i errėt, mė i rrezikshėm se kalimi nga paqja nė luftė ; gjithė popujt janė turbulluar prej tij. " Po unė, i thotė ai vetes, unė, intelekti europian, ē'do bėhet me mua?… Po paqja ē'ėshtė? Paqja ėshtė, ndoshta, ajo gjendje e gjėrave nė tė cilėn armiqėsia e natyrshme mes njerėzve shfaqet nė krijime, nė vend qė tė pėrkthehet nė shkatėrrime, si nė luftė. Paqja ėshtė koha e njė konkurrence krijuese dhe e luftės sė prodhimeve. Por, a nuk jam vallė i lodhur sė prodhuari ? A s'e kam shterur vallė dėshirėn e orvatjeve tė skajshme dhe a s'kam abuzuar me pėrzierjet dinake? Mos duhen lėnė mėnjanė detyrat e mia tė vėshtira dhe ambicjet e mia transhendente? Mos duhet vallė tė ndjek rrjedhėn e tė bėj si Polloni, qė drejton tani njė gazetė tė madhe? Si Laerti qė ndodhet diku nė aviacion? Si Rozenkranci qė bėn kushedi ēfarė nėn njė emėr rus?

- Lamtumirė, fantazma! Bota nuk ka mė nevojė pėr ju. As pėr mua. Bota, qė pagėzon me emrin progres prirjen e saj pėr njė pėrpikėri fatale, kėrkon t'i bashkojė mirėsive tė jetės pėrparėsitė e vdekjes. Njėfarė mjegullnaje mbretėron ende, por ende edhe pak kohė dhe gjithēka do qartėsohet; ne do vėrejmė mė nė fund mrekullinė e njė shoqėrie kafshėrore, njė fole thneglash tė pėrsosur e pėrfundimtare. "


© Albasoul.com 1998-2007
Te gjitha materialet qe serviren ne kete faqe jane origjinale dhe cdo riprodhim i tyre ne cdo forme pa pelqimin tone konsiderohet shkelje ligjore. Jeni te lutur qe te gjithe pa perjashtim te respektoni te drejtat e autorit. Ne respektojme te drejten e autorit dhe per cdo material te huazuar kemi dhene kredite e duhura autorit. Qe te kopjoni materialet tona, duhet te merrni pelqimin e administratorit. Mund te na kontaktoni tek webmaster@albasoul.com.