 |
 |
Thenie-Proverba |
 |
|
 |
|
Atė derė qė s'e ēel ēelėsi, e ēel paraja
--- Populli
|
|
|
|
Reklama |
|
|
|
Menuja |
|
|
|
Vizitoret e castit? |
|
|
|
Kemi 105 vizitor(e) dhe 0 anetar(e) ne faqe ne kete moment.
Ju jeni vizitor anonim. Mund te rregjistroheni ne cast falas duke klikuar ketu
|
|
|
|
Perkujtimore |
|
|
| |
|
Nje shkrim i mrekullueshem i Prof.Krist Malokit,per te cilen s'kam koment i cili mund te pershkruaje permbajtjen,thjesht eshte nje mrekulli.Ju ftoj ta lexoni,pasi ka plot per te reflektuar.
Kete shkrim e ka postuar ne forum Antoni para disa kohesh dhe une e postova dhe ketu,pasi ia vlen te lexohet nga te gjithe ata qe futen tek faqet e Albasoulit.
Fati i njė kombi dhe ardhmenia e tij qendrojnė ndėr duer tė brezit tė ri; tė pajisunit e rinisė me idena tė shėndosha, e sidomos tė gjalla, i siguron kombit njė jetė tė gjatė e njė t'ardhme tė shkėlqyeshme. Me kėto fjalė tė marruna lirisht nga predikimet kombėtare tė filozofit gjerman Fihte (Reden an die deutsche Nation) s'e kemi menden me bam tregti ndėr qarqet intelektuale tė Shqipnisė, ku shkojnė e vijnė mendimet e thella si hutat nė Athinė. Vetė encikllopedistat e Tiranės e dijnė mjaft mirė se rinia e djalėria pervėlohen e pėrshpirtnohen vetėm me anė idenash, vetėm me paraqitje e pėrfytyrime hovdhanėse.
Prof. Dr. Phil. Krist Maloki
Ideja shqiptare
Fati i njė kombi dhe ardhmenia e tij qendrojnė ndėr duer tė brezit tė ri; tė pajisunit e rinisė me idena tė shėndosha, e sidomos tė gjalla, i siguron kombit njė jetė tė gjatė e njė t'ardhme tė shkėlqyeshme. Me kėto fjalė tė marruna lirisht nga predikimet kombėtare tė filozofit gjerman Fihte (Reden an die deutsche Nation) s'e kemi menden me bam tregti ndėr qarqet intelektuale tė Shqipnisė, ku shkojnė e vijnė mendimet e thella si hutat nė Athinė. Vetė encikllopedistat e Tiranės e dijnė mjaft mirė se rinia e djalėria pervėlohen e pėrshpirtnohen vetėm me anė idenash, vetėm me paraqitje e pėrfytyrime hovdhanėse.
Evet, puna qendron te ideja! Po cila ide, apor tė cilat idena u pėrdoruen deri mė sot pėr tė pajisunit e rinisė shqiptare? Duhet t'i mbėrthejmė pak flatrat historike e tė lidhemi andej kah Kongresi i Berlinit e te Lidhja e Prizrenit pėr me i njoftė ma hollė njato idena tė vjetra e pak a shumė tė daluna modet qi perdoren edhe sot ndėr ne pėr pėrftimin e t'ardhmes kombėtare.
Ideja e parė asht: patriotizmi apor atdhedashunia. Kjo ide e lindun ma fort nėpėr luftimet liridashėse tė kombėsive tė ndryshme nė Itali e nė Ballkan, e ka rranjėn e kuptimin e vet nė dėshirėn e flaktė me qenė i lirė nė njė shtet tė lirė. Shikue ashtu fort hollė kjo ide rrjedh nga kėrkesat e revolucionit francez (liberte, egalite, fraternite) e s'ka kurrfarė lidhje me idenė e nji kombi tė lirė: patriotizmi kėrkon e andrron njė shtet e jo njė komb tė veēantė.
Po nė kėtė shteg ravgon edhe ideja e dytė: ideja nacionale. Fjala nation, nazione e ka po atė kuptim si fjalėt shqipe, "popull, shtetnor". Kombi asht nji kaptim etnik qė i kalon megjet e nji shteti. Kombi gjerman e populli shtetėror gjerman nuk janė nji; kombi shqiptar pėrmban 2 milion e gjysmė shqiptarė, kurse nacioni (shteti) shqiptar pėrbahet prej afro 1 miljon e 100 mijė. Idea nacionale, pra s'ka kurrfarė pune me idenė kombėtare. Kėsodore munden me qenė nacionalista tė flaktė edhe grekofonėt, vllehėt apo jevgjitė e Shqipnisė.
Jo, shpėtimi i kombit shqiptar varet vetėm nga ndėrgjegja e tij. Dhe kėtė ndėrgjegje mund t'a zgjojė dhe ta ndezė vetėm flaka dinamike e njė djelmėnije tė pastėr, tė njė djelmėnije vetėmohimtare dhe plot aktivitet shembėllor. Nga aparati mekanik qeveritar s'ka ēka pritet ndėr kėto punė. Qeverija mund t'i dorėzojė popullit mjete pėr kurim e pėrparim, porse s'mund tė kujdesohet edhe pėr pėrdorimin e vlefshėm tė tyre. Kėto tė gjitha janė punė ndėrgjegjeje, janė punė tė shpirtit. Dhe shpirti ndezet vetėm nga njė shpirt tjetėr, nga njė shpirt i flaktė ...
Disa mijė vjet historik shikojnė sot mbi djelmėninė shqiptare; amaneti i njė kombi shpirtmadh, i asht lėshue asaj nder duer. Ruejeni amanetin e kombit, ruejeni frymėn e trashigimin e tij! Ndizeni zjarrin e shenjtė mbi majėn e Tomorit ... dhe lėshojeni kushtrimin anembanė: Kombi nė rrezik!!! ...
To be or not to be, that's the question! ...
Dhe nuk janė vetėm ato probleme tė maparėshme qė e bajnė studiuesin e vertetė tė ēashtjes shqiptare me e pyet veten shumė herė se: A ka shpėtim kombi shqiptar? I pėrjashtojnė kėtu fare problemet e politikės sė jashtme, sepse ato nuk zgjidhen dot nga na e nga forcat e pakta tona. A ma mirė: karshi kėrcėnimeve tė politikės sė jashtme mund tė mbėshtetemi vetėm nė mėshirėn e Zotit edhe nė tė "drejtėn" tonė. Porse edhe kjo e drejtė problematike kėrkon njė legjitimacon tė vetin nėpėr pak a shumė merita dhe cilėsina tė vlefshme tė kombit tonė.
Kėtu pra asht pika ma pėrqendruese e ēdo aktiviteti tė djelmėnisė shqiptare: tė kėrkojė dhe tė gėrmojė se cilat janė meritat dhe cilėsinat e kombit shqiptar dhe cilat nga ato duhen kulturue dhe vue nė punė. Parimi kryesor i ēdo veprimi serioz e sistematik asht: me e pyetė veten se ē'kam nė dorė dhe ē'mund tė baj me te. Njė arkitekt i vertetė e serioz pyet ma parė se ē'material kanė ustallarėt nė dispozicion, ē'zotsi kanė ustallarėt vetė, cilat janė rrethanat tektonike, klimatike etj. tė vendit, dhe mbasi t'i ketė terezitė tė gjitha mirė e mirė e pėrpilon planin e binasė sė dishrueme. Mjerisht nė Shqipni bahen pothue tė gjitha pėr sė mrbapshti dhe prandaj s'ka muejtė me u ba deri mė sot ndonjė punė me tė vėrtetė konstruktive. Dhe ē'asht ba, ka mbetė nė hava si kanali i Kavajės, sepse nder ne bahen planet pa u kontrollue ma parė materiali e rrethanat e tij.
Gabimin ma tė madh e ma tė trashė e bajnė nder ne disa fantasta, tė cilėt - tė marrun mendsh nėpėr studimet e shkencat e veta eoretike - xhixhilluese - pėrpilojnė plane politike -shtetnore pa u interesue aspak se a hyn nder ato kallepe (eoretike) materiali real i kombit dhe vendit (gjeografik e geopolitik) shqiptar. Kėta njerėz janė pėr t'u vue nė dajak dhe pėr t'u dėrgue mandej nder klaset e para tė shkollave shqiptare qė tė mesojnė sė paku geografinė dhe historinė e kombit shqiptar. Jo, zotni, pėr me ngrehė njė shtet, ashtu nė kuptimin e plotė tė fjalės, nuk jemi tė zot na tridhjetėvjeēarėt e sotėm. Dhe do tė kondendohemi edhe ma tutje me njė gjendje gjysmake, pėr mos me thanė provizore; sepse na - arkitektat fantasta - s'kemi haber mbi materialin real, sepse na s'e njofim as kombin, as vendin, as ...
Sepse na kemi ndoshta shumė dije (dituri shkencėtare!) por jo mend e shpirt! ...
* * *
Dhe zgjidhja e "Problemit Shqiptar" kėrkon para sė gjithash shumė mend e shpirt. Djelmnia shqiptare asht mėsue me e shikue kombin e vendin e vet nėpėr syzat e do vagabondave tė tymosun kafehanesh, apor tė do pseudo - pedagogėve pedantė e skolastikė, apo edhe tė do shkrimtarėve tė huej qė nuk kanė pasė as zotsinė e nuk e kanė marrė kurrė mundimin e duhun pėr me i kushtue problemeve tona njė "vėmendje" tė plotė e objektive. Prandaj s'asht ēudi qė brenda djelmnisė shqiptare vlon njė anarki pikėpamjesh e mendimesh mbi kombin, popullin e vendin e vet. Dhe, "shpėtimtar i kombit" mund tė quhet me gjithė mend ai shpirtmadh qė i falė asaj djelmnie ideologjinė e vėrtetė tė "Shqiptarizmės" reale - kombėtare. "Neoshqiptarizma gjirokastrite" na dha tė kuptojmė nevojėn e njė ideologjije, por ideologji vetė s'na dha. Dhe gabimi i saj qe qė nuk gėrmoi nder mina tė kombit e tė shpirtit shqiptar, d.m.th. nuk u interesue aspak per materalin konkret e real, por ndėrtoi dhe perpiloi, nė bazė tė do teorive sociologjike tė shekullit tė kaluem, njė biną fare heteromone, njė biną pėr homunkulus, por jo pėr shqiptarė tė gjallė!
"Problemi shqiptar" kėrkon njė mendje tė plotė dhe intuitive pėr me e kaptue nga tė gjitha anėt problematicitetin dhe brendshmeninė e tij, dhe kėrkon njė shpirt tė flaktė e krijues pėr me i paraqitė idetė qė vlojnė nė tė plot jetė e gjallėsiė. Nuk mjaftojnė, jo, disa thash-e-thana kafehanesh, apor do pėrshkrime skolastike e tė bamuna klishe, apor do lėvdata tė zbrazta albanofile, apor edhe do artikuj gazetash tė pėrditshme me njė vleftė efemere, jo, duhen traktate e libra, duhen krijesa artistike, qė t'i tundin dhe t'i dridhin shpirtrat, duhen vepra trumbėtonjėse qė ta zgjojnė shpirtin e vėrtetė shqiptar nga letargjija mijėvjeēare. Djelmnija e sotshme shqiptare s'ka gja nė dorė nga kėto tė gjitha, dhe as s'mundet me pasė, sepse asaj i mungojnė materialet ma fillestare, ma paraprake pėr me i hy njė pune me tė vėrtetė konstruktive. "Shpėtimtari i Kombit" nė kėtė pikėpamje (kulturore), duhej tė kishte sot njė fantazi krijuese si Platoni; njė panzofi konstruktive, si Aristoteli; njė shpirt plastik si Periklei, njė entuziazėm djalėrike si Alkibiadi, njė retori rrėmbyese si Demosteni, dhe - para sė gjithash - njė vullnet vetėflijues si Sokrati. Por kėsi shpėtimtarėsh tė kombit nuk mbijnė aq lehtė nė Shqipni e as tjetėrkund, sepse Zoti i dėrgon ata vetem nga njė herė brenda qindra e mijėra vjetsh dhe, edhe atėherė (i dėrgon) vetėm si njė kurorėzim tė njė pune tė gjatė kombėtare plot orvatje e mundime, apor si njė lulėzim tė shkėlqyeshėm mbi gjethe e gjėmba e ferra tė njė kopshti tė kulturuem kombėtar ...
E kemi konvikcionin qė djalmėnija e sotme shqiptare e ka detyrėn me ju pėrveshė me gjithė mend e shpirt disa pyetjeve tė papėrkalueme e paraprake pėr ēdo punim tė pastajmė konstruktiv; disa nga kėto pyetje po i reshtojmė kėtu:
1) Ē'do m.th. "komb", ē'do m.th. "nacjon", ē'do m.th. "popull" shqiptar?
2) A kanė ndjenja tė pėrbashkėta kombėtare tė gjithė shqiptarėt, kudo qofshin nė botė?
3) Prej nga burojnė ato ndjenja tė pėrbashkėta; nga njėsija e gjakut (racės), e historisė (fatit), e vendlindjes, e gjuhės, apor e kulturės (dokeve etj.)?
4) Pse kanė sajue gjithmonė ushtarėt shqiptarė formacione tė veēanta qysh ndėr Perset e moēėm e deri ndėr kohėt e fundit (nėn Turqi)?
5) A asht kombi shqiptar (nga raca!) ma fort gjerman (nordik) apor roman (mediteran)?
6) Pse ndiejnė shqiptarėt njė simpati tė veēantė pėr kombin gjerman?
7) Pse pranoi kombi shqiptar njė kanun gjerman si kanun tė vetėm kombėtar (= Kan. i Lekė Dukagjinit!)?
8) A paraqet kombi shqiptar njė tip detarak (maritim), apor tokėsor (kontinental, - si pat thanė Weygand-i!)?
9) A kanė qenė shqiptarė: Diokleciani me shokė, Teuta me piratėt e saj, sa e sa kapitena e detarė tė Venecies, tė Turqisė dhe tė Greqisė sė re?
10) Pse nuk i njihet historia asnjė qyteti thjesht shqiptar nė buzė tė detit?
11) Pse s'kemi kangė thjesht popullore, thanje, pėrralla, doke e zakone qė tė jenė lidhun ngushtė me detin?
12) Ē'farė tipit psikologjik (mbas Ed. Spranger-it!) paraqet shqiptari: ma fort teoretik, politik, religjoz, estetik, social, apor ekonomik?
13) Ē'farė temperamenti (mbas Kretschmer-it) ka shqiptari: ma fort skicotym (i hovshėm e i mpreft!), apor cyklotym (i pajtueshėm!)?
14) Pse anon shqiptari ma fort kah krimet kundra jetės, se sa kundra kamjes?
15) A paraqet shqiptari ma fort njė tip iniciator, apor gjurmues?
16) A asht shqiptari ma fort prodhues (produktiv-genial), apor vetėm riprodhues?
17) A ka shqiptari ma fort ndjenja urdhnuesi, apor ndigjuesi?
18) A anon shqiptari ma fort pėr mekanizėm praktik apor pėr kontemplacione filozofike?
19) A asht populli shqiptar ma fort bujk, apor blegtor?
20) Pse nuk u kande studentave tė bujqėsisė me kthye ndėr tokat e prindve tė vet e me u marrė me bujqėsi?
21) Pse ka mbetė bujku shqiptar teknikisht kaq mbrapa, kurse historia na rrėfen, dhe profesori Mark Graf, (Inden Bergen Albaniens) edhe pėr sot na dishmon, se malsoret shqiptarė kan njė genius tė veēantė pėr probleme teknike?
22) Pse ndryshon bujku kosovar aq fort me atė tė Shqipnisė sė kėndejshme?
23) A ka dasi fisit, apor ndjenjash ndėrmjet katundarėve, qytetarėve dhe malėsorėve shqiptarė?
24)Ku qėndron ndryshimi ndėrmjet Gegėve, Toskėve dhe Kosovarėve; nė dialekt vetėm, apor edhe ndėr cilėsina (jo: Dasina) shpirtėrore?
25) Pse i okupon problemi social ma fort Toskėt se Gegėt?
26) Pse ka ma tepėr bamirėsa (filantropė) nė Toskėni se nė Gegėni?
27) Pse kthejnė emigrantat e Gegnisė kaq rrallė nder vende tė veta?
28) Pse paraqesin Shkodra e Korēa dy pole civilizatore - qytetare tė botės shqiptare?
29) Pse i ka mbetė Vlorės, Elbasanit, Beratit, Tiranės etj, edhe sot njė hije ma fort pazari se qyteti?
30) A anon shqiptari ma fort pėr njė jetė qyteti, katundi, apor vetmore?
31) Si kuptohen qytetet e mėdha shqiptare para se me shkelė sllavėt nė Shqipni?
32) A janė kullat tona, ndėr malėsina, trashigime sllave, frankonormane, veneciane, apor shqiptare?
33) A ka shqiptari ndonjė kuptim tė veēantė pėr jetėn shtėpiake?
34) Si e merr Shqiptari, familjen e vet; si njė kamje (patrimoniale), apor si njė shesh detyre (patriarkale!)?
35) A ka shqiptari ma fort ndjenja kolektiviteti, apor individualiteti?
36) A ka nė Shqipni kund institucione kolektiviteti, si "Mir-i" nė Rusi si "Zadruga" ndėr kroatėt etj.?
37) Si kuptohet institucioni i "pashtrakut" e i sa e sa tė drejtave tė pėrbashkėta tė bajrakut nė Kanunin e Lekė Dukagjinit?
38) Si e kupton shqiptari kolektivitetin; si njė lidhje ndjenjash sociale, apor vetėm juridike (contrat social!)?
39) Si kuptohet institucioni i "kushtrimit" ndėr malėsina?
40) Cili sistem ekonomik i pėrshtatet ma fort shpirtit shqiptar; sistemi i punimit tė ndamė (Arbeitsteilung!), apor i punimit krejt tė veēuem (geschlorene Hausvirtschalft!).
41) A ka shqiptari pėrgjithėsisht ndonjė prirje pėr ēashtje ekonomike?
42) A asht shqiptari ma fort njė tip producenti apor tregtar?
43) A anon shqiptari mbrenda tregtisė ma fort pėr spekulacion, apor pėr spedicion (distribucion), apor komisioneri?
44) Si kuptohet qiraxhillėku shqiptar gjatė sa e sa epokave tė historisė qysh nga koha e Fenikėve?
45) Si e ndien shqiptari kamaten (uzuren) si njė shpėrblim tė natyrshėm, apor si njė pagesė nga nevoja e zori?
46) Ē'kuptim kanė tė hollat e thesasueme ndėr teneqe vajguri?
47) A asht shqiptari - nė pikėpamje monetare - ma fort metalist, apor kartalist?
48) Pse u zhduk njė kohė pesė-frangshi letėr nga tregu shqiptar?
49) A ka shqiptari ndonjė kuptim pėr rolin e kreditit?
50) A e kupton shqiptari randsinė e kooperativave?
51) Si duhet tė merren "fratelinat" historike shqiptare?
52) Ē'kuptim kanė do festime tė pėrbashkėta tė zejtarėve (sidomos kristjanė) shqiptarė?
53) A ka kund nė Shqipėni lėvizje sociologjike koorporative (Stande) bj. fj. ndėrmjet pronarėve, bujqve, nėpunėsave, arsimtarėve, priftave, mjekėve, avokatėve, mamicave, punėtorėve, studentave etj?
54) Si e kupton shqiptari kamjen (pasuninė) pėrgjithėsisht; si njė mjet sundimi pėrmbi tjerėt (ma tė vorfėn), apor si njė mjet independence nga tė tjerė?
55) Si i merr shqiptari njerėzit e tjerė; si njė objekt respektimi e me tė drejta tė njėjta, apor si njė objekt e mjet shfrytėzimi?
56) Si kuptohet shpirti i thjesht demokratik nė Kan. e Lekė Dukagjinit?
57) A asht bajraktari shqiptar njė "primus inter pares", apor njė "Fuehrer"?
58) Si kuptohet fjala e ushtarėve shqiptarė para Katerinės sė Madhe nė Rusi: "Na jemi tė gjithė kapedana!"?
59) A drejtohet shqiptari - ndėr punė politike - ma fort mbas parimesh, apor mbas personash?
60) A i shtrohet shqiptari mbarėshtrimit publik ma tepėr nga arsyeja, apor nga zori?
61) Si mujten me u drejtue aq mirė politikisht - (vetėm me Kan. e Lekė Dukagjinit) - malėsinat tona, gjatė sa e sa shekujsh, pa ushtri, policė e xhandarė?
62) -------------------------------------------------------
63) Nė cilat lėvizje tė jetės sė vet kėrkon shqiptari liri tė plottė?
64) Ndėr cilat vise tė Shqipnisė kishte me plasė ma sė parit anarkia publike?
65) Ndėr cilat punė tė shtetit rrėfen shqiptari rezistencė pasive?
66) Si e merr shqiptari shtetin "pėrgjithėsisht, si njė person (d.m.th. si pushtet tė njenit a tjetrit person) apor si njė regullim asnjanės?
67) A e do, apor e dron (e ka frikė) shqiptari xhandarin e detyrės?
68) A mund tė priten sakrafica vullnetare (pėr shtetin) nga popullsia?
69) Deri ku i detyrohet regjionalizma propagandės shkatrrimtare, deri ku shpirtit vetė shqiptar?
70) Pse lėvdohen shkodranėt e korēarėt para tė tjerėve, me gjithė qė tė dy metropolet e Shqipnisė janė tė pėrmbytuna nga fanatizma fetare, d.m.th. janė tė pėrēamė nė tė mirė fort e nė tė keq fort.
71) A ka shqiptari seder shtetėnore-kombėtare, apor tallet me vocrrinė dhe dobėsinė e shtetit tė vet?
72) Si e kupton Shqiptari veten pėrgjithėsisht; me komplekse vogėlsie e pavleftėsie, apor me komplekse sipėrvleftėsimi?
73) Pse e shikon shqiptari gruen (femnėn) me njėrėn anė, si njė objekt tė shenjtė e tė paprekshėm dhe, me tjetren anė, si njė kafshė me njė vleftė kafshe ordinere?
74) Pse flet gojėdhana dhe kanga popullore aq rrallė e tek pėr ndonjė femėn tė famshme?
75) Deri ku bazohet ruejtja e gjuhės shqiptare, e dokeve dhe e ndjenjave kombėtare nė karakterin e fortė tė grues shqiptare?
76) Si kuptohen mbretneshat dhe amazonet shqiptare gjatė historisė sonė?
77) Cili ndėr dy sekset skupohet ndėr ne ma fort nga ndjenjat mistike e religjoze?
78) Si i kupton shqiptari fuqitė e mbinatyrshme; si bamirėse, apor si demoniake?
79) Si e pėrfytyron shqiptari Perendinė: si njeri (antropomorf), si shpirt mistik, apor nė mėnyrė animiste - panteiste?
80) A asht shqiptari ma fort jetėmohues, apor jetėgėzues (pagan) ndėr ndjenja tė veta religjioze?
81) Si kuptohet paganizma brenda Kanunit tė Lekė Dukagjinit?
82) Pse i jep shqiptari ma tepėr randėsi betimit: "Pėr qiellė e pėr dhe" se atij "pėr Zotin", "pėr Allahun", "pėr Krishtin" etj. (Shih librin e Vaso Pashės, pėrkthye e botue nga Mehdi Frashėri, 1935)
83) Cila fe i pėrshtatet ma fort karakterit shqiptar, muhamedanizmi pėrgjithėsisht, shitizmi, sunizmi, ortodoksizmi, katolicizmi, apor protestantizmi?
84) Cili shkak e ka protezhue bektashizmen nė Shqipni?
85) Deri ku e pėrkrahė, apor e pengon feja (konfesioni) shqiptarin ndėr detyrat individuale e kolektive?
86) Deri ku shtrihet influksi i hoxhės, apor i priftit shqiptar?
87) Si kuptohet toleranca fetare ndėr malėsina dhe fanatizma dėrmuese ndėr qytete shqiptare?
88) Si kanė mujt me qėndrue nėpėr sa e sa shekuj disa enklave katolike mrenda njė rrethi fare muhamedan?
Kėto 88 pyetje janė - si kemi theksue edhe ma pėrpara - disa nga pyetjet ma fillestare tė "Problemit Shqiptar". Djelmnija shqiptare e ka me detyrė t'i pėrvishet kėtyne pyetjeve njė orė e ma parė me gjithė hovin e saj djalėrik, me gjithė mend e shpirt e me tė tana mjetet e shkencave pėrkatėse. Mėnyra, me tė cilėn ka me i zbėrthye e dritėsue kėto probleme, ka me i dishmue vleftėn djalėnisė sė sotme. Sidomos ata qė na kanė rrėfye deri mė sot njė savantllėk tė mahnitshėm tuj na paraqitė kėsi problemesh tė popujve tjerė, bj.fj. tė Kinezėve dhe Japonezėve, e kanė punėn fare tė lehtė. Sepse ma zori asht me i kuptue disa hollėsina shpirtėnore e disa msheftėsina zemre ndėr kombe tė huej, se nė kombin e vet. Pėrkundrazi kėtu mund tė vlojnė bashkė me njohunitė e dijes edhe institucionet e mendjes kthjelluese dhe avullimit e shpirtit bashkėtingllues. Nga dijetarėt e huej s'kemi ēka presim ndėr kėsi probleme, pse s'na kuptojnė. Dhe, me qenė qė kėto pyetje janė fare larg nga sfera politike, s'asht nevoja qė tė druhet kush para sosh. Sė paku njė sadisfaksion mund tė ketė ēdo hulumtues i kėtyre problemeve: s'mund tė quhet plagjator! ...
Pyetjet e problemet qė vazhdojnė janė ma fort pyetje komplekse, tė cilat mund tė zgjidhen vetėm mbas atyne tė parave. Kėto pyetje trazohen ma fort me aparaturėn politike - shtetėnore e prandej kėrkojnė njė prirje tė veēantė politikane pėr mos me thanė universale. I drejtohemi, pra, vetėm disa tė pakėve tė botės shqiptare, dhe sidomos atyne me pėrgjegjėsi e kompetencė relative.
89) Cili sistem arsimor - fillor i pėrshtatet popullit shqiptar; sistemi gjerman, roman, apor ai i shteteve ballkanike?
90) Cili sistem arsimor i mesėm duhet tė dominojė ndėr ne; ai klasik, apor real - teknik?
91) Ē'farė sistemi ekonomik - prodhimtar duhet tė zbatohet nė tė gjithė Shqipninė; bujqėsia, industria, apor blegtoria.
92) Ē'farė sistemi administrativ i pėrshtatet shpirtit shqiptar; systemi gjerman me autonominė koncentrike (shtėpiake, bashkiake, komunale, provincale, shtetėnore), apor sistemi romak me centralizacion shtetėnor dhe hierarki?
93) Pėr ē'farė sistemi tregtie ka nevojė Shqipnia; pėr liberalizėm, pėr neomerkantilizėm, apor pėr autarki?
94) Cili sistem financar duhet tė zbatohet nė Shqipni; sistemi prokapitalist (me taksa proporcionale!), apor antikapitalist (me taksa progresive!)?
95) Cili sistem agrar - reformator duhet tė zbatohet me doemos nė Shqipni;
a) me tendenca sociale, sa pėr me e pėrmirsue gjendjen e mjerueme tė bujkut tė shkatėrruem,
b) me tendenca politike, pėr me e fuqizue klasėn e bujqėve kundrejt klasės sė pronarėve,
c) me tendenca juridike, tuj ndėrtue njė modus - vivendi ndėrmjet bujkut e pronarit, p.sh. nė formė tė njė sipermarrjeje emfiteutike, uzufruktuarje etj; apor
d) me tendenca ekonomike, sa pėr me i dhanė ma tepėr rast iniciativės individuale (tuej i shpėrnda tokat ndėr shumė pronarė), pėr njė prodhim ma tė frytshėm se deri mė sot?
96) Cili sistem punimi publik (botor, i detyrueshėm) i duhet sot Shqipnisė; sistemi i angarisė apor sistemi i njė puntorie armate (si e ka Bullgaria!)?
97) Cili sistem eugenik (pėr shpėtimin e popullit nga shfarosja nėpėr sėmundjet ngjitėse dhe trashigimtare!) duhet tė zbatohet ma fort nė Shqipni, sistemi i ambulancave shėtitėse, sistemi i izolimit (internimit), apor sistemi i shterpėnimit (sterilizimit)
98) Si duhet t'organizohet shėrbimi informativ dhe i propagandės kulturore pėr arsimin e gjithė popullit shqiptar (nėpėr botime, konferenca, argėtime, shfaqje etj) me liri tė plotė tė fjalės e tė shtypit, apor me censurė (kulturore) e me centralizacion propagandistik?
99) Si duhet tė mobilizohet e gjithė pasunia - e tundshme e e patundshme - kombėtare, pėr njė prodhim ma tė frytshėm e dinamik; me anė propagande e konkurencash, apor me anė tė njė intervencioni shtetėnor, apor me anė tė njė sistemi plan - shtetistik?
Zgjidhja e kėtyne (11) pyetjeve tė fundit, - tė cilat veē e veē paraqesin nga njė kazan plot pyetje e probleme - i detyrohet me deomos botės e sidomos djelmnisė sė sotme shqiptare ... po desht kjo mandej me ju pėrveshė problemit aq tė zorshėm si paraqitet nė pyetjen:
100) A duhet tė kemi sot nė Shqipni:
a) Diktaturė,
b) Liberalizėm, apor
c) Sistem Autoritar?
Njėqind pyetje! ... njėqind-mij halle! ...
Dhe para sė gjithash: Kombi nė rezik!!! ...
Dihet se me kėto njėqind pyetje nuk shterret dot Problemi shqiptar. E do forca maggiore e rrethanave tė sotme, sociale, kulturore, politike etj, qė tė heshtim e tė lozim politikėn e struthit. Por si pat thanė historiaku Ranke? "Politika asht mjeshtria e shfrytėzimit tė posibiliteteve". Dhe me qenė se sot s'ka kurrfarė posibiliteti me u marrė me disa pyetje, madje fare a politike, si bj.fj. shekullimin e femnės shqiptare, problemin e koedukacionit ndėr shkolla tona, problemet monetare tė Bankės kombėtare etj. etj. - bajn mirė dhe e fusin kokėn nė ranė. "Alles zu seiner Zeit!" (tė gjitha kur u vjen koha!) thotė njė fjalė gjermane. Dhe ne duhet tė kemi durim, si mbas devizės: Saber selamet! ...
Njė gabim tjetėr, qė bahet ma fort nga populli ynė naiv, thotė se ēdo njeri qė ka ndjenjė do kohė n'Avropė asht bam i kulturuem ...
Edhe kėtu duhet ditė ma sė pari se edhe n'Evropė nuk janė tė gjithė tė kulturuem. Pėrkundrazi edhe n'Evropė ka njerėz (evropjanė tė lindun) tė dishėm e xhahila, tė mendshėm e tė marrė, efendilerė e hyzmeqarė, bejlerė e raja, qytetarė e katundarė, tė pastėr e tė ndytė, tė drejtė e tė poshtėr, me shpirt e pa shpirt, tė matun e tė lėshuem, shkurt: me kulturė e pa kulturė ... po njashtu si nė Shqipni. Evropa, pra, nuk tė ban me pahir tė kulturuem, jo, Evropa tė jep vetėm rastin, po pate veti e prirje kulturore, me i zhvillue kėto mė me dobi nė njė rreth ma tė gjanė e ma tė pėrparuem se nė Shqipni ...
Disa sjellje tė kopjueme nga evropianėt - sidomos nga evropianėt e kafehaneve - japin me kuptue se je shumė - shumė njė majmun, por jo i kulturuem ...
Por tė ndalemi ndopak qė tė marrim vesh se ē'do me thanė "kulturė"!
"kultura" - tha njė ditė Mihail Zallari - "ėshtė njė ēėshtje shije!". Po me kėtė kuptim, si duket, foli para disa vjetėsh edhe ish presidenti i Austrisė, Mihail Hainisch, tuj thanė se kultura e njė njeriu (Bildung) paraqitet dhe duket nė ēdo veprim tė tij si njė ngjyrė krejt e veēantė e individuale, a ma mirė: si njė stil jeteset ("Lebensstil"). Do me thanė shkurt se: njė njeri me kulturė tė vėrtetė i pajisė tė gjitha veprimet e veta me njė shije, me njė lezet, me njė tertip e njė marifet tė veēantė qė mund tė dallohen lehtė (nėpėr atė formė = markė = vulė tė veēantė!) nga veprimet ordinere e vulgare tė ēdo kushi.
Por kėto definicione estetikore nuk e dritėsojnė fare problemin. Prandej po mbahemi ma tepėr me dy pedagogėt e mėdhej tė kohės sė fundit, Pranger e Kerchensteiner, tė cilėt i kanė kushtue njė vėmendje tė veēantė problemit tė kulturės individuale ("Bildung"). I kulturuem asht ai njeri - thotė Spranger-i, - i cili asht i zoti me njoftė e me kuptue idena tė vlefshme ("Werte") dhe i cili e shtrėngon vehten me gjallue mbas atyne idenave. Pra shkalla e kulturės sė njė njeriu matet, nė njenėn anė, me njohunitė e tia pėr kah problemet e jetės dhe me tjetrėn anė me vullnetin e tij pėr konkretizimin e idenave tė nalta (tė drejtėsisė, tė bukurisė, tė vėrtetėsisė, tė mirėsisė, tė shejtnisė etj.) tė njerėzimit.
Psikologjikisht mund tė dallohen dhe t'analizohen katėr elemente kryesore nė kulturėn individuale:
a) elementi i intelektit, i cili asht i nevojshėm pėr me studiue e me njoftė idena tė vlefshme e tė pavlefshme.
b) elementi i mendjes (= mens, meditatio), i cili gjykon dhe zgjedhė ndėr idenat e vlefshme ato qė janė ma tė nevojshmet e ma tė pėrshtatunat pėr rrethanat e njeriut.
c) elementi i vullnetit, i cili e shtyn njeriun pėr zbatimin dhe konkretizimin e idenave tė pranueme.
d) elementi i mėnyrė tė kandshme dhe fare individuale.
Shkurt me thanė: i kulturuem asht ai njeri, i cili ka dijeni mbi ideale tė shėndosha e tė ndershme, i cili gjallon nėpėr e me ato ideale dhe i cili nuk e tepron asnjenin ideal nė dam tė tjerėve (kultura s'njef eksaltime e ekzagjerime!).
Po kėtė definicion (tė kulturės individuale!) mund tė pranojmė edhe pak a shumė rreth kulturės kolektive. Njė shoqėni apor popullsi quhet e kulturueme, kur ajo pėrshkohet nga ideale tė shėndosha e tė ndershme dhe e ka vullnetin me gjallue mbas atyne idealeve. Ndryshimi mes kulturės individuale dhe kulturės kolektive qėndron aty qė misat e kolektivitetit shumė herė nuk janė tė zot me i studiue dhe me i njoftė hollėsisht idealet, tė cilat i kanė pranue trashigimisht dhe besimisht nga tė Parėt apor nga ndonjė prijės ideal. Kėshtu vazhdon kultura e ēdo kombi, brez pas brezi, shumė herė pa u kujtue kush pėr idealet qė vlojnė nė tė, dhe vetėm ndėr disa raste tė volitshme dhe tė perėndijshme shfaqet e konkretizohet ajo kulturė ndėr vepra tė dukshme "kulturore" apor artistike.
Por kjo asht njė e vėrtetė e paluejtshme; ēdo komb ka njė kulturė tė veten, njė kulturė me pikėpamje e ideale tė pėrbashkėta kolektiviteti. Sepse pa ideale tė shėndosha e tė ndershme s'ka gjallni kolektiviteti, s'ka jetė kombėtare. Mundet qė kultura e njė kombi ka mbetė parėsore (= e pazhvillueme) dhe sjellė ndėr zemra kombėtare si njė prrue i humbun ndėr landė pyellore; porse ai prrue njė herė mund tė bahet edhe lum dhe ai lum derdhet ndėr liqene e dete kulture ku puthiten hana e yejt dhe pasqyrohet dielli i shpirtit kombėtar ...
Dhe kėtu e kemi fjalėn te kultura shqiptare, a ma mirė: te kultura e kombit palo-shqiptar!
Duhet dijtė se edhe kombi shqiptar - si ēdo komb tjetėr nė kėtė botė, - ka edhe ai kulturėn e vet, atė kulturė karakteristike arbėrore qė ja ka ruejtė frymėn, shpirtin e karakterin, atė karakter aq tė profiluem, nėpėr sa e sa mijėra vjetė historike. Njė ent etnik, si kombi ynė, nuk do tė kishte muejtė me i qindrue kurrė gjithė atyne rreziqeve dhe kėrcėnimeve tė njė fati tė pashpirt, po mos tė kishte vlue nė trupin e tij njė gjak i nxehtė kulturor, njė gjak plot hov e pastėrti morale-etike, njė gjak qė shumė herė shpėrthej nga zemra heronjsh e titanėsh.
Po pyeti kush se ku njihet "kultura shqiptare", i pėrgjigjemi: ndėr doke e zakone, ndėr thanie karakteristike popullore, ndėr kallxime e pėrralla, ndėr kangė e valle, ndėr porosina e amanete tė tė Parėve, por sidomos n'amanetin ma tė ndritshėm tė shpirtit shqiptar: nė Kanunin e Lekė Dukagjinit!
Dhe aty shofim se tre elementet fondamentale tė "kulturės shqipėtare" janė: Besa, Nderi dhe Burrnija!
Pikėsėpari Besa e pasqyron naltėsinė morale-etike tė shpirtit shqiptar. Njė fjalė aq e shkurtė por e mbarsunė plot me kujtime heroizmash dhe kompleksitete tragjedinash, mjafton ai kaptim, dhe njė botė e pėrplotė titanike i paraqitet fantazisė sonė. Fjala e thjeshtė, "besa"! pėrmban nė vete njė forcė aq magjike - pėr shqiptarin e vėrtetė! - sa nuk i gjindet shoqja ndėr gjuhė tė hueja. Kur thoshin dikur tė Parėt tonė besa! apor pėr besė! ishin gati me i ba ballė ēdo zori a rreziku, madje edhe me lanė shėndet e jetė, me u shkimė me plang e shtėpi e me u shue me farė e fis ... pėr mos me e ēartė atė besėn e vet tė shkretė.
Fjala Nderi apor Ndera ka pasė njė kuptim individualist, edhe njė kuptim fort tė hollė kolektivist. "Dy gisht nder nė lule tė ballit na i njiti Zoti i Madh" thotė Kanuni i Lekė Dukagjinit. Dhe kjo ndjesi nė lule tė ballit tė shqiptarit tė vėrtetė nuk drejtohet vetėm kah miklimi i krenarisė vetiake, porse paraqet edhe njė element tė flaktė shpirtnuer ndėr lidhjet familiare, shoqėrore e kombėtare - trashigimtare. Ndjesia e Nderit e ka ba shqiptarin (e vėrtetė!) me i mbetė aq besnik dokeve e zakoneve dhe gjuhės amtare. Nderi shqiptar e ka ba arbnorin me i ruejtė aq besnikisht amanetet e tė Parėve tė vet. Dy mijė e sa vjet tragjike kaluen mbi kombin shqiptar, dy mijė e sa vjet plot fortuna e shtrengata dhunimesh, kur thundra barbare e anmiqve e ###
### Sample Wget initialization file .wgetrc
###
## You can shtypi token arbnore, kur zjarri i luftrave tė pashpirtshme shkrumoj vendin pėr anė, kur njė zgjedhė e pamėshirshme e krrusi zverkun kombėtar pėr tokė ... ndėr dy mij e sa vjet! - por prap shqiptari mbeti shqiptar, njė njeri i lirė nė zemėr, nė shpirt dhe nė karakter, dhe i pastėr (= i ndershėm) ndėr doke e zakone e nė gjuhėn e vet. Vetėdia e krenaria e shqiptarit tė vėrtetė mund tė gufojnė me tė drejtė e plot hov nėpėr ato kujtime historike e para pėrfytyrimit tė Nderit shqiptar!.
Prof. Dr. Phil. Krist Maloki
mare nga:
http://www.dardania.com/phoenix/phoenix_05/phoenix_05_art02.html
|
|
|
|
