Miresevini tek Shpirti i Shqiptarit
  Rregjistrohu
 
 
 
 
 
 
 
 

  Thenie-Proverba
Ja kur e shoh prosperitetin e nje miku: atehere kur ai nuk ka me kujtese.
--- Balzak

  Reklama

  Menuja

Anetaret
· Hyrje
· Llogaria ime
· Mesazhet
· Administrimi
· Dua ndihme
· Largohu

Komuniteti
· Te rejat
· Anetaret
· Donatoret
· Sondazhe
· Temat
· Seksionet
· Kontributi juaj
· Kryelista
· Kryeartikujt
· Foto kompjuteri

Programe
· Muzika
· Letersia
· Historia
· Forum
· Chat
· Email
· Galeria

Temat
· Albasoul
· Art
· Chat
· Demokraci
· Elita
· Emigracion
· Feja
· Forum
· Gjuha
· Histori
· Humor
· Internet
· Intimitet
· Kombi
· Kulture
· Kuzhina
· Lajme
· Letersi
· Muzika
· Njoftime
· Politike
· Shendeti
· Sport
· Urime

Sherbime
· Rekomandime
· Pyetesori
· Statistikat
· Fjalor
· Arkiva
· Kerko

  Vizitoret e castit?
Kemi 153 vizitor(e) dhe 0 anetar(e) ne faqe ne kete moment.

Ju jeni vizitor anonim. Mund te rregjistroheni ne cast falas duke klikuar ketu


  Perkujtimore
Nje dite si kjo ...


2008
Revista "Biblioteka, zėri i Shqipėrisė"
Nė 28 mars 1919 doli nė Sofje numri i parė i revistės "Biblioteka, zėri I Shqipėrisė", e drejtuar nga patrioti Themistokli Gėrmenji. Ishte politike e letrare nė shqip e pjesėrisht nė anglisht e frėngjisht.

Dr.Besim Zyma
Nė 28 mars 1901 u lind nė Kopyly tė Turqisė dr.Besim Zyma, njėri nga mjekėt tanė mė tė mirė, otorinolaringolog i shquar, qė la edhe mjaft studime me vlerė, si: "Sėmundjet veshė-hundė-fyt", "Mjekimi i vetvetes", etj.Vdiq nė vitin 1983.

Bartolomeo della Porta
Nė 28 mars 1472 u lind piktori i njohur italian Bartolomeo della Porta, njė nga pėrfaqėsuesit e shquar tė Rilindjes sė hershme, nga i cili kanė mbetur veprat e mrekullueshme: "Madona e mėshirshme", "Vajtimi i Krishtit", etj.

Maksim Gorki
Nė 28 mars 1868 u lind nė Nizhni Novgorod tė Rusisė shkrimtari i madh Aleksej Maksimoviē Peshkov, i njohur nė botėn e letrave si Maksim Gorki bashkė me veprat e tij: "Zgalemi", "Makar Ēudra", "Jeta e Klim Samginit", "Nėna", "Vepra e Artamonovėve", etj.
Demokraci :: Kriza e intelektit
Postuar nga: Albo

Demokraci LETRA II


Kriza e intelektit

Por fillesa dhe vėnia nė punė e paqes janė mė tė errėta se vetė paqja, ashtu siē pllenimi dhe zanafilla e jetės janė mė tė mistershme se funksionimi i trupit pasi ėshtė bėrė dhe pėrshtatur
A do bėhet Europa ajo ēka ėshtė nė tė vėrtetė, domethėnė : njė kep i vogėl i kontinentit aziatik ? Ose, mė mirė, a do mbetet Europa ajo ēka duket, domethėnė : copa e ēmuar e universit tokėsor, perla e globit, truri i njė trupi tė stėrmadh.


Kėtė studim, Paul Valéry e shkroi nė vitin 1919 pėr revistėn londineze The Athenaeum, vetėm pak muaj pas mbarimit tė Luftės I Botėrore. Para kėsaj lufte njerėzimi kish njohur shumė tė tjera. Pas kėsaj ndodhi njė tjetėr luftė botėrore dhe njerėzimi njohu shumė tė tjera, luftra rajonale, mė pas. A jemi sėrish nė njė fazė kritike? Ē'i dallon kėto faza kritike? A mund tė jenė kėto kriza tė vdekshme, siē janė edhe qytetėrimet tė vdekshėm? Nė ē'raporte janė e duhet tė jenė prodhimi, ndėrtimi dhe shkatėrrimi dhe ē'marrėdhėnie ka e duhet tė ketė me to intelekti?

Nga Paul VALÉRY

LETRA E DYTĖ

Po ju thoja, ditėn qė shkoi, se paqja ėshtė ajo luftė qė pranon akte dashurie dhe krijimi nė ecurinė e saj : ajo ėshtė, pra, njė gjė mė e ndėrlikuar dhe mė e errėt se lufta si e tillė, ashtu siē ėshtė jeta mė e errėt dhe mė e thellė se vdekja.

Por fillesa dhe vėnia nė punė e paqes janė mė tė errėta se vetė paqja, ashtu siē pllenimi dhe zanafilla e jetės janė mė tė mistershme se funksionimi i trupit pasi ėshtė bėrė dhe pėrshtatur.

Sot, ēdokush e percepton kėtė mister si njė ndijim tė sotėm ; disa njerėz, pa dyshim, duhet ta perceptojnė unin e vet pikėrisht si pjesė tė kėtij misteri ; dhe ka ndoshta ndonjė, ndjeshmėria e tė cilit ėshtė mjaft e qartė, mjaft e hollė dhe mjaft e pasur pėr tė lexuar nė vetvete disa stade tė fatit tonė mė tė pėrparuara nga ē'ėshtė vetė ky fat.

Unė nuk e kam kėtė ambicje. Gjėrat e botės mė interesojnė veēse nė raport me intelektin ; gjithēka nė marrėdhėnie me intelektin. Bacon thoshte se ky intelekt ėshtė njė idhull. Jam dakord, por nuk kam gjetur ndonjė idhull tjetėr mė tė mirė se ky.

Mendoj, pra, pėr vendosjen e paqes pėr aq sa ajo pėrfshin intelektin dhe gjėrat e intelektit. Ky pikėvėshtrim ėshtė fals, meqė ai e veēon mendjen nga gjithė pjesa tjetėr e veprimtarive ; por ky operacion abstrakt dhe ky falsifikim janė tė pashmangshėm : ēdo pikėpamje ėshtė false.

Njė mendim i parė shfaqet. Ideja e kulturės, e inteligjencės, e veprave mjeshtėrore ka, pėr ne, njė lidhje shumė tė vjetėr, - aq tė vjetėr sa ne ngjitemi shumė rrallė gjer tek ajo, - me idenė e Europės.

Pjesėt e tjera tė botės kanė patur qytetėrime tė admirueshme, poetė tė klasit tė parė, ndėrtues, e madje shkencėtarė. Por asnjė pjesė e botės nuk ka zotėruar kėtė pasuri tė rrallė fizike : fuqinė mė tė dendur rrezatuese tė bashkuar me fuqinė mė tė dendur pėrthithėse.

Gjithēka ka ardhur nė Europė dhe gjithēka ka ardhur prej saj. Ose pothuajse gjithēka.

Mirėpo, ora e sotme sjell me vete kėtė pyetje tė rėndėsishme : a do ta ruajė Europa pėrparėsinė e saj nė tė gjitha fushat ?

A do bėhet Europa ajo ēka ėshtė nė tė vėrtetė, domethėnė : njė kep i vogėl i kontinentit aziatik ?

Ose, mė mirė, a do mbetet Europa ajo ēka duket, domethėnė : copa e ēmuar e universit tokėsor, perla e globit, truri i njė trupi tė stėrmadh ?

Mė lejoni qė, pėr tė qartėsuar gjithė rigorozitetin e kėsaj alternative, tė shtjelloj kėtu njė lloj teoreme themelore.

Kini parasysh njė hartė tė botės. Mbi kėtė hartė, tėrėsinė e tokave tė banueshme. Kjo tėrėsi ndahet nė zona dhe nė secilėn nga kėto zona, njė denduri e caktuar popullsie, njė cilėsi e caktuar njerėzish. Ēdonjėrės nga kėto zona i pėrkon gjithashtu njė pasuri natyrore, - njė tokė mė pak a mė shumė pjellore, njė nėntokė mė pak a mė shumė e ēmuar, njė truall mė pak a mė shumė i ujitur, mė pak a mė shumė i lehtė pėr transportet, etj.

Tė gjitha kėto karakteristika bėjnė tė mundur tė klasifikosh, nė ēdo epokė, zonat pėr tė cilat po flasim, nė atė mėnyrė qė, nė ēdo epokė, gjendja e tokės mund tė jetė e pėrcaktuar nga njė sistem pabarazish midis zonave tė banuara tė sipėrfaqes sė saj.

Nė ēdo ēast, historia e ēastit vijues varet nga kjo pabarazi e dhėnė. Le tė shqyrtojmė tani, jo kėtė klasifikim teorik por, klasifikimin qė ekzistonte realisht deri dje. Shohim njė fakt mjaft tė shqueshėm e shumė tė shkoqur :

Ndonėse rajon i vogėl, Europa figuron nė krye tė klasifikimit ē'prej shekujsh. Pavarėsisht nga shtrirja e saj e brishtė, - e ndonėse nuk ka pasuri tokėsore tė jashtėzakonshme, - ajo zotėron tablonė. Pėr shkak tė ē'mrekullie ? - Sigurisht qė mrekullia duhet tė qėndrojė te cilėsia e popullsisė sė saj. Kjo cilėsi duhet tė shpėrblejė numrin e vogėl tė njerėzve, numrin e vogėl tė kilometrave katrorė, numrin e vogėl tė tonelatave tė mineraleve, qė i janė caktuar Europės. Vendosni nė njėrėn prej pjatave tė peshores perandorinė e Indisė ; nė tjetrėn, Mbrėtėrinė e Bashkuar. Vėshtroni : pjata e ngarkuar me peshėn mė tė vogėl ulet !

Ja njė prishje ekuilibri fort e jashtėzakontė. Por pasojat e saj janė edhe mė tė jashtėzakonta : ato do na bėjnė tė parashikojmė njė ndryshim progresiv nė sens tė kundėrt.

Ne sugjeruam se cilėsia e njeriut duhet tė jetė pėrcaktuesja e sipėrisė sė Europės. Nuk mundem ta analizoj hollėsisht kėtė cilėsi ; por pėrmjet njė shqyrtimi pėrmbledhės do thosha se makutėria aktive, kureshtja e zjarrtė dhe e painteresuar, njė pėrzierje e lumtur e pėrfytyrimit dhe e rigorozitetit logjik, njėfarė skepticizmi jo pesimist, njė misticizėm jo i nėnshtruar… janė karakteristikat vepruese mė specifike tė Psikes europiane.

Njė shembull i vetėm i kėsaj mendjeje, por njė shembull i dorės sė parė dhe i rėndėsisė kryesore : Greqia, - sepse duhet vendosur nė Europė gjithė zona bregdetare e Mesdheut : Smirna dhe Aleksandria janė tė Europės siē janė Athina dhe Marseja, - Greqia themeloi gjeometrinė. Kjo ishte njė ndėrmarrje e marrėzishme : ne ende po grindemi pėr mundėsinė e kėsaj marrėzie.

Ē'u desh tė bėhej pėr tė realizuar kėtė krijim fantastik ? - Mendoni qė as egjiptianėt, as kinezėt, as kaldenasit, as indianėt nuk arritėn ta bėnin. Mendoni ē'aventurė pasionante ka qenė, ē'ngadhėnjim njė mijė herė mė i ēmuar e sigurisht mė poetik se ai i Bashkės sė Artė. Nuk ka lėkurė dashi qė tė vlejė sa kofsha e artė e Pitagorės.

Kjo ishte njė ndėrmarrje qė ka kėrkuar dhuntitė mė tė pathyeshme. Ajo ka kėrkuar argonautė tė mendjes, pilotė tė fortė qė nuk e lėnė veten tė humbasin nė mendimet e veta, as tė hutohen nga pėrshtypjet e veta. As brishtėsia e premisave qė i mbartnin, as imtėsia apo pafundėsia e inferencave qė ata eksploronin nuk mundėn t'i turbullonin. Ata qenė si tė baraslarguar nga zezakėt e paqėndrueshėm dhe nga fakirėt e papėrcaktuar. Ata kryen aktin aq delikat, aq tė pagjasė, e pėrshtatjes sė ligjėrimit tė pėrditshėm arsyetimit tė saktė ; analizėn e operacioneve motrice dhe pamore tepėr tė ndėrlikuara; pėrkimin e kėtyre operacioneve me pasuritė gjuhėsore e gramatikore ; ata i zunė besė fjalės pėr t'i ēuar nė hapėsirė si largpamės tė verbėr… Dhe vetė kjo hapėsirė bėhej ndėr shekuj njė krijim mė i pasur e mė habindjellės, nė masėn qė mendimi zotėronte mė mirė vetveten, e qė fitonte mė shumė besim nė sistemin e mrekullueshėm tė arsyes dhe nė mprehtėsinė nistore qė e kishin pajisur me instrumenta tė pakrahasueshėm : pėrkufizime, aksioma, lema, teorema, problema, porizma, etj.

Do kisha nevojė pėr njė libėr tė tėrė pėr tė folur siē do duhej. Por desha vetėm sa tė saktėsoja me disa fjalė njėrin prej akteve karakteristikė tė gjeniut europian. Ky shembull mė sjell pa mundim drejt tezės sime.

Mėtoja se pabarazia pėr aq shumė kohė e vrojtuar nė favor tė Europės duhej pėrmjet vetė efekteve tė saj tė ndryshonte progresivisht nė pabarazi tė sensit tė kundėrt. Pikėrisht kjo ėshtė ajo qė unė e pėrvijoja nėn emrin ambicioz teoremė themelore.

Si ta provosh kėtė propozim ? - Po marr tė njėjtin shembull : atė tė gjeometrisė sė grekėve, dhe i lutem lexuesit tė marrė parasysh pėrmes kohėve pasojat e kėsaj lėnde. E shohim pak nga pak, shumė ngadalė, por nė mėnyrė tepėr tė sigurt, tė marrė njė autoritet tė tillė qė gjithė kėrkimet, gjithė pėrvojat e fituara rreken nė mėnyrė tė pashmangshme t'i huazojnė ecurinė rigoroze, ekonominė skrupuloze tė " lėndės ", nocionet automatike, metodat e imta, dhe atė maturi tė pafund qė i lejon guximet mė tė ēmendura… Shkenca moderne ka lindur nga ky edukim i njė stili tė madh.

Por, me tė lindur, me t'u provuar e rishpėrblyer nga zbatimet e saj praktike, shkenca jonė e bėrė mjet fuqie, mjet zotėrimi konkret, nxitės pasurie, aparat shfrytėzimi tė kapitalit planetar, - resht sė qeni njė " qėllim nė vetvete " dhe njė aktivitet artistik. Dija, qė ishte njė vlerė konsumi, bėhet njė vlerė kėmbimi. Dobishmėria e diturisė e bėn dijen njė mall, tė dėshirueshėm jo mė nga ndonjė amator i rrallė, por nga Ēdokush.

Ky mall, pra, do pėrgatitet nėn forma gjithnjė e mė tė volitshme apo tė konsumueshme ; ai do t'i shpėrndahet njė klientele gjithnjė e mė tė shumtė nė numėr ; ai do bėhet njė artikull tregu, artikull, sė fundi, qė imitohet dhe prodhohet nga pak kudo.

Rezultati : pabarazia qė ekzistonte midis rajoneve tė botės nga pikėpamja e arteve mekanike, e shkencave tė zbatuara, e mjeteve shkencore tė luftės apo paqes, - pabarazi mbi tė cilėn themelohej epėrsia europiane - priret tė zhduket gradualisht.

Pra, klasifikimi i rajoneve tė banueshėm tė botės priret tė bėhet i tillė qė madhėsia materiale bruto, elementet e statistikės, numrat, - popullsia, sipėrfaqja, lėndėt e para, - tė pėrcaktojnė mė nė fund, tė vetme, kėtė klasifikim tė pjesėve tė globit.

E pra, peshorja qė rėndonte nga ana jonė, ndonėse ne dukeshim mė tė lehtė, nis tė na ngjitė butėsisht, - a thua se ne pa pikė kuptimi kishim kaluar nė pjatėn tjetėr peshėn e mistershme qė ishte e jona. Ne i kemi kthyer, hutimthi, forcat e pėrpjesshme masave !

Kjo dukuri qė po lind, ndėr tė tjera, mund tė pėrqaset me atė qė ėshtė e vrojtueshme nė gjirin e ēdo kombi : e kam fjalėn pėr pėrhapjen e kulturės dhe pėr pushtimin e saj nga kategori gjithnjė e mė tė mėdha individėsh.

Tė pėrpiqesh tė parashikosh pasojat e kėsaj shpėrhapjeje, tė kėrkosh nėse ajo duhet ose jo tė shpjerė medoemos nė degradim, do tė thotė tė trajtosh njė problem fort tė ndėrlikuar tė fizikės intelektuale.

Sharmi i kėtij problemi, pėr mendjen spekulative, vjen fillimisht nga ngjashmėria e tij me faktin fizik tė pėrhapjes, - e pastaj, nga shndėrrimi i menjėhershėm i kėsaj ngjashmėrie nė dallim tė thellė, qysh kur mendimtarit i kujtohet se objekti i tij i parė ėshtė njerėz dhe jo molekula.

Njė pikė vere e rėnė nė ujė mezi e ngjyros atė dhe priret tė zhduket, pas njė tymnaje tė trėndafiltė. Ky ėshtė fakti fizik. Por, supozoni tani qė pak kohė pas kėtij avullimi e kthimi nė lėng, ne vėshtrojmė, andej-kėtej nė vazon tonė, - qė dukej edhe njėherė se mbante ujė tė kulluar, - si formohen pika vere tė errėta e tė kulluara, - ē'habi…

Kjo dukuri e Cana-s nuk ėshtė e pamundur nė fizikėn intelektuale dhe shoqėrore. Flasim atėherė pėr gjeni dhe ia kundėrvėmė pėrhapjes.

Pak mė parė po merrnim njė peshore tė ēuditshme qė lėvizte nė sens tė kundėrt tė rėndesės. Shohim tani njė sistem tė lėngshėm tė kalojė, si spontanisht, nga homogjenja te heterogjenja, nga pėrzierja intime te veēimi i pastėr… Janė kėto imazhe paradoksale qė japin nocionin mė tė thjeshtė e mė praktik tė rolit qė luan nė Botė ajo qė quhet, - qė prej pesė ose gjashtė mijė vjetėsh, - Mendje.

Por a mundet vallė qė Mendja europiane - ose tė paktėn brendia mė e ēmuar e saj - tė jetė krejtėsisht e pėrhapshme? Dukuria e vėnies nė shfrytėzim tė globit, dukuria e barazisė sė teknologjive dhe dukuria demokratike, qė bėjnė tė parashikohet njė deminutio capitis i Europės, a duhen marrė si vendime absolute tė fatit? Apo mos kemi ne ndonjė liri kundėr kėtij komploti kanosės tė gjėrave?

Ndoshta duke kėrkuar kėtė liri, ne e krijojmė atė. Por pėr njė kėrkim tė tillė duhet tė braktisim pėr njėfarė kohe pėrfilljen e tėrėsive, dhe duhet tė studiojmė, tek individi mendues, luftėn e jetės vetjake me jetėn shoqėrore.



© Albasoul.com 1998-2007
Te gjitha materialet qe serviren ne kete faqe jane origjinale dhe cdo riprodhim i tyre ne cdo forme pa pelqimin tone konsiderohet shkelje ligjore. Jeni te lutur qe te gjithe pa perjashtim te respektoni te drejtat e autorit. Ne respektojme te drejten e autorit dhe per cdo material te huazuar kemi dhene kredite e duhura autorit. Qe te kopjoni materialet tona, duhet te merrni pelqimin e administratorit. Mund te na kontaktoni tek webmaster@albasoul.com.