Miresevini tek Shpirti i Shqiptarit
  Rregjistrohu
 
 
 
 
 
 
 
 

  Thenie-Proverba
Edhe pula qorre, gjen ndonjė kokėrr
--- Populli

  Reklama

  Menuja

Anetaret
· Hyrje
· Llogaria ime
· Mesazhet
· Administrimi
· Dua ndihme
· Largohu

Komuniteti
· Te rejat
· Anetaret
· Donatoret
· Sondazhe
· Temat
· Seksionet
· Kontributi juaj
· Kryelista
· Kryeartikujt
· Foto kompjuteri

Programe
· Muzika
· Letersia
· Historia
· Forum
· Chat
· Email
· Galeria

Temat
· Albasoul
· Art
· Chat
· Demokraci
· Elita
· Emigracion
· Feja
· Forum
· Gjuha
· Histori
· Humor
· Internet
· Intimitet
· Kombi
· Kulture
· Kuzhina
· Lajme
· Letersi
· Muzika
· Njoftime
· Politike
· Shendeti
· Sport
· Urime

Sherbime
· Rekomandime
· Pyetesori
· Statistikat
· Fjalor
· Arkiva
· Kerko

  Vizitoret e castit?
Kemi 105 vizitor(e) dhe 0 anetar(e) ne faqe ne kete moment.

Ju jeni vizitor anonim. Mund te rregjistroheni ne cast falas duke klikuar ketu


  Perkujtimore
Nje dite si kjo ...


2008
Bajram Curri
Nė 29 mars 1925 u nda nga jeta trimi i maleve Bajram Curri, Hero i Popullit, njėri nga organizatorėt dhe prijėsit kryesorė tė Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit, i cili ndihmoi pėr ngritjen e klubeve dhe shkollave shqipe, punoi pėr forcimin e shtetit shqiptar dhe ishte ndėr udhėheqėsit e forcave demokratike nė luftėn e tyre pėr liri, deri sa ra ne shpellėn e Dragobisė.

Mustafa Matohiti
Nė 29 mars 1944 u vra gjatė luftimeve tė pabarabarta me forcat gjermane, Mustafa Matohiti, Hero i Popullit.

Dino Kalenja
Nė 29 mars 1944 ra duke luftuar i riu nga Mallakastra Dino Kalenja, Hero i Popullit.

Tulio Levi Ēivita
Nė 29 mars 1873 u lind matematikani italian Tulio Levi Ēivita, shkencėtari qė pėr herė tė parė shtroi dhe zgjidhi problemėn mbi rregullimin e kufizuar tė tre trupave, si dhe vėrtetoi matematikisht teorinė e invarianteve adiabike tė shtruara nga Ajnshtajni.

Aleksej Bah
Nė 29 mars 1857 u lind shkencėtari rus Aleksej Bah, themeluesi i Shkollės sė Biokimisė ruse, i cili formuloi teorinė e proceseve tė oksidimit tė ngadaltė nė organizmat e gjalla ( te kafshėt dhe bimėt).
Elita :: At Gjergj Fishta
Postuar nga: Albo

Elita P. Gjergj Fishta
( 23. X.1871- 31. XII. 1940)

Zef MIRDITA

Pėrmbledhje

Fishta ėshtė kolos i mendimit dhe letėrsisė shqipe, i cili me tėrė veprimtarinė e vet - meshtarake, intelektuale, politike dhe letrare - e ka sintetizuar historinė e popullit shqiptar. Ky franēeskan ka qenė apostull i atdhetarizmit tė sinēertė dhe tė pastėr, pėr tė cilin shqiptarizmi nuk ka qenė profesion, por njė jetė intenzive. Gjatė jetės sė frytshme tė tij, ai e themeloi Shoqėrinė Letrare “Bashkimi”, ishte drejtor i gjimnazit franēeskan nė Shkodėr, kryetar i Kongresit tė Alfabetit, anėtar i Komisisė Letrare Shqiptare, udhėheqės i dėrgatave shqiptare nė Paris dhe Washington, deputet dhe nėnkryetar parlamenti, pėrfaqėsues i Shqipėrisė nė konferencat ballkanike, MESHTAR dhe LETRAR. Veprimtaria e tij e gjithanshme u shpėrblye me dekorata nga Austria, Turqia, Papa Pio XI, Greqia, Urdhėri Franēeskan, ndėrsa Akademia Italiane e zgjodhi pėr anėtar. Mirėpo, pėrderisa tė huajt e dekoruan, ndėrsa emrin dhe veprat e tij i studiuan nė katedrat e tyre albanologjike dhe ballkanologjike, ky vigan, nė Shqipėri, gjatė regjimit komunist u ndalua pėr plotė 50 vjetė. Dhe jo vetėm kaq, por edhe eshtrat ia zhvarrosėn dhe ia hudhėn nė bėrllog. Kėtė ia bėnė atij qė Shqipėrinė e kishte koncipuar dhe dashur si njė atdhe tė vėrtetė tė tė gjithė shqiptarėve, pavarėsisht nga ndasia religjioze dhe pėrkatėsia regjionale. Atij qė gjithnjė e ka theksuar nevojėn e unitetit kombėtar dhe vėllazėrisė, ide kjo qė e pėrshkon kryeveprėn e tij, Lahutėn e Malcis. Lajtmotivi i kėtij vigani ka qenė: Pėr Fe dhe Atdhe. Sa i pėrket vlerės estetiko-letrare tė veprės sė Fishtės, ajo ėshtė e shumėfishtė, qoftė pėr nga pėrmbajtja, gjuha, stili, rrjedhshmėria e fjalės, ngrohtėsia, ngjyra dhe porosia. Ai me shikimin realistik tė vetin nuk e idealizon shqiptarin, por e pėrshkruan ashtu si ėshtė, me tė gjitha tė metat dhe virtytet, me meritat dhe fajet. Nė veprėn e tij vėrehet edhe nota edukative, sepse ai e qorton shqiptarin qė tė lirohet nga fatalizmi, pjellė e mentalitetit oriental dhe e udhėzon kah rruga e qytetėrimit evropian, ku edhe e ka vendin, gjeografikisht dhe historikisht. Gjithashtu e udhėzon qė t’i tejkalojė ndasitė regjionale dhe fetare, ndėrkaq tė pėrqafojė ndjenjėn nacionale, krenarinė dhe vetėbesimin. Satira e tij ėshtė karakteristike pėr njė shkodran. Me fjalė tjera, ai me tė i ka luftuar pseudointelektualėt, pseudoeuropianėt, pseudoshqiptarėt. Habit fakti i aktualitetit tė kėsaj satire edhe sot e kėsaj dite. Njė njeri i tillė pra, ėshtė zhvarrosur dhe pėr plot 50 vjetė ėshtė njollosur, pėrbuzur, pėrdhosur dhe ndaluar, mirėpo pa sukses. Ai nuk ka mundur tė dėbohet nga zemra dhe nga ndjenjat e popullit.

Tė flitet pėr P.Gjergj Fishtėn, e sidomos me rastin e pėrkujtimit tė 60 vjetorit tė vdekjes sė tij, nuk ėshtė as lehtė, e nuk ėshtė as thjeshtė. Sado qė ėshtė nderė e madhe, mė e madhe ėshtė pėrgjegjėsia.
Them kėshtu, sepse kemi tė bėjmė me njė kolos tė mendimit dhe tė letrave shqiptare. Kemi tė bėjmė me njė figurė madhėshtore, e cila me tėrė veprimtarinė e vet - meshtarake, intelektuale, politike dhe letrare - e ka sintetizuar tėrė historinė e popullit shqiptar. Kemi tė bėjmė me njė apostull tė atdhetarizmit tė sinēertė dhe tė pastėr, pėr tė cilin shqiptarizmi nuk ka qenė profesion i ēastit apo i rastit, por ka qenė njė jetė intenzive, e pėrshkuar me tė gjitha ngjarjet mė vendimtare pėr fatin e kombit shqiptar.
U lind mė 23 tetor 1871, nė fshatin Fishtė, nė Zadrime. Prindėrit e pagėzuan me emrin Zef, tė cilin sipas rregullės sė Urdhėrit Franēeskan, do ta zėvendėsojė me emrin Gjergj.
Mėsimet e para i mori nga poeti arbėresh, P.Leonard De Martini. Me tė parė zotėsinė e e Zefit tė vogėl, poeti e mori nė seminarin franēeskan, nė Troshan, ku edhe e kreu shkollėn e mesme. Mė 1886 u nis pėr nė Bosnje, ku, nė Sutjeskė, Livno dhe Kreševo, i kreu studimet filozofike dhe teologjike. Aty u njoftua me P.Grga Martię-in dhe me Silvije Strahimir Kranjčevię-in, tė dy kėta poetė tė mėdhenjė kroatė. Kėtij tė fundit, madje ia pėrkushtoi njė vjershė tė shkruar mė 12 dhjetor 1892. Mė 1893 kthehet nė Shkodėr, ku mė 1894 shugurohet meshtar.
Brenda njė kohe, njėkohėsisht e ushtroi detyrėn e arsimtarit nė Troshan dhe famullitarit nė Gomsiqe tė Mirditės.
Sė bashku me abatin e Mirditės, Mons.Preng Doēin, Don Ndoc Nikėn dhe P.Pashk Bardhin e themeloi Shoqėrinė Letrare “Bashkimi”.
Mė 1902 u emėrua drejtor i gjimnazit franēeskan nė Shkodėr. Me ardhjen e tij, gjuha italiane, qė ishte gjuhė ligjėrimi, u zėvendėsua me gjuhėn shqipe. Mė 1908 ėshtė kryetar i Kongresit tė Alfabetit, nė Monastir (Bitoli i sotėm), nė tė cilin u vendos qė alfabeti latin tė merret pėr alfabet tė gjuhės shqipe. Mė 1916 ėshtė anėtar i Komisisė Letrare Shqiptare, e cila ka pasė pėr detyrė standardizimin e drejtshkrimit tė gjuhės shqipe.
Mė 1919 ėshtė sekretar gjeneral i dėrgatės shqiptare nė Konferencėn e Paqes nė Paris, nė krye tė sė cilės dėrgatė ishte ipeshkvi i Lezhės, Mons.Luigj Bumēi. Nga Parisi, nė krye tė dėrgatės shqiptare shkon nė Washington, pėr ta mbrojtur integritetin territorial tė Shqipėrisė, nga orekset okupuese tė serbėve, malaziasve dhe grekėve.
Mė 1921 zgjedhet pėr deputet tė grupit tė Shkodrės, nė Parlamentin e Tiranės, dhe menjėherė zgjedhet nėnkryetar i tij dhe kryetar i Komisionit pėr ēėshtje Financiare.
Ishte pėrfaqėsues i Shqipėrisė nė konferencat ballkanike: nė Athinė(1930), Stamboll(1931), Bukuresht(1932), ndėrsa mė 1934, ishte delegat i Shqipėrisė nė New York.
Nė periudhėn 1935-1938, kryen detyrėn e provincialit tė Provincės Shqiptare Franēeskane.
Pėr veprimtarinė e tij tė gjithanshme ka qenė i dekoruar me dekorata nga Qeveria Austriake me “Ritterkreuz”(1912), nga Qeveria Turke me “Mearf Kl, II.” Nė vitin 1925, Papa Piu XI e nderon me medalen “Al merito”, kurse mė 1931, Qeveria Greke e dekoron me rendin “Phoenix”. Mė 1939, Urdhėri franēeskan e dekoron me titull “Lector jubilatus honoris causa”, ndėrkaq Akademia Italiane e zgjodhi pėr anėtar tė vetin, pėr ēka, pėrveē insinuatave tė tjera, kritikėt e pendave enveriane e karakterizojnė si fashist dhe armik tė popullit! A nuk ėshtė kjo tragjiko-komike!?
Mė 31 dhjetor 1940, pushon sė rrahuri zemra e kėtij vigani tė letrave shqiptare, apostullit tė unitetit tė kombit shqiptar.
Mirėpo, pėrderisa emri dhe veprat e tija ishin tė pranishme nė katedrat albanologjike dhe ballkanologjike tė Evropės, nė Shqipėri, tė cilėn e deshti me tėrė qenien e vet dhe tė cilės ia kushtoi vargjet mė tė bukura, u ndalua pėr plot 50 vjet. Me ndalimin e veprave tė tija u gjymtua gjuha shqipe, tė cilės ky poet ia kėndoi himnin mė tė bukur qė ėshtė shkruar ndonjėherė nė gjuhėn shqipe:

Porsi kanga e zogut t’veres
Qi vallzon n’blerim tė Prillit,
Porsi i ambli flladi i erres,
Qi limon gjit e drandafillit,
Porsi vala e bregut t’detit,
Porsi gjāma e rrfés zgjetįre,
Porsi ushtima e nji termetit,
Njashtś ā’ gjuha e jonė shqyptare.1

Pėr 50 vjet u ndalua tė dėgjohet mallkimi i poetit drejtuar atyre qė kėtė gjuhė shqiptare e pėrbuzin:

Prį, mallkue njai bir Shqyptari,
Qi ketė gjuhė tė Perendis,
Trashigim, qi na la i Pari,
Trashigim s’ia len ai fmis,
Edhé atij iu thaftė, po, goja,
Qi e pėrbuzė ketė gjuhė hyjnore
Qi n’gjuhė t’huej, kśr s’āsht nevoja,
Flet e t’veten len mbas dore.2

Pėr plot 50 vjet u ndalua kėndimi i himnit mė tė bukur qė Fishta ia kushtoi Flamurit Kombėtar:

Porsi fleta e Éjllit t’Zotit
Po rrehe Flamuri i Shqypnis E
thrret t’bijt e Kastrijotit
Me u mbledhė tok nder ēetė t’ushtris.3

Plot 50vjet e akuzuan se bėri pėrēarje nė popull, atė i cili po kėtė popull e fton tė bashkohet:

Bini, Toskė, ju, bini Gegė!
Si dż rrfé, qi shkojnė tue djegė!
A ngadhnyesé a t’gjith déshmorė!
Trima, mbrendė! Me dorė! Me dorė!4

Kėtė himn, kushtuar Flamurit Kombėtar, poeti e shkroi me rastin e ngritjes sė Flamurit, natėn e Shna Ndout, mė 12 qershor 1913, nė kumbonaren e kishės franēeskane tė Gjuhadolit, pėrkundėr ndalesės sė kolonelit De Philipps, sundimtarit tė qytetit tė Shkodrės.
ėshtė e njohur se njerėzit e mėdhenj vdesin nė kohė tė duhur! Falė Zotit, kjo ndodhi edhe me Pater Gjergj Fishtėn. Sepse, po t’i kishte pritur njėsitė e kuqe tė ngarkuara me idetė e internacionalizmit proletar, por edhe antishqiptar, jo vetėm qė e kishin masakruar, por as varri nuk iu kishte ditur, siē ka qenė rasti me shumė sivėllezėr tė tij franēeskanė.
Megjithatė, ajo qė nuk i ndodhi pėr sė gjalli, e pėsoi pėr sė vdekuri. Mėnia dhe urrejtja ndaj tij ishte aq e madhe, sa qė edhe e zhvarrosėn dhe eshtrat ia hodhėn nė bėrllog!
Nuk ėshtė kjo hera e parė qė mizoria e tillė barbare ushtrohet mbi fatosat e vdekur shqiptarė!
Dihet se turqit e herrshėm e zhvarrosėn trupin e Skėnderbeut dhe nga kockat e tija, siē shkruan Marin Barleti, bėnė hamajli pėr ushtarė. Po ashtu, turqit e herrshėm e zhvarrosėn trupin e Pjetėr Bogdanit, argjipeshkvit tė Shkupit, nismėtarit tė prozės shqipe, dhe eshtrat e tija ua hodhėn qejve nė sheshin e Prishtinės, aty ku sot ndodhet ndėrtesa e Kuvendit tė Kosovės.
O kohėra, o zakone tė fėlliqta!
Kėshtu pra u veprua me Pater Fishtėn, i cili nuk e deshti Shqipėrinė vetėm si emėr gjeografik! Ai Shqipėrinė e ka koncipuar dhe dashur si njė atdhe tė vėrtetė tė tė gjithė shqiptarėve, pavarėsisht nga ndasia religjioze dhe pėrkatėsia regjionale, qė ėshtė plagė e rėndė e trashėguar nga okupatori shumėshekullor osmano-turk.
Pikėrisht pėr ta shėruar kėtė plagė, poeti thekson nevojėn e vėllazėrimit, unitetit kombėtar, ide kjo qė e pėrshkon tėrė kryeveprėn e tij Lahuta e Malcis. Nuk ėshtė e rastit qė ai kėtė ideal dhe mendim tė vetin e dėshmon pėrmes protagonistėve tė besimit muhamedan, si Oso Kukės, Ali Pashė Gusisė, Marash Ucit etj. Sepse, siē thotė Ernest Koliqi: Shqipnija (ndėrsa unė do tė kisha thėnė shqiptarizmi) vetėm atėherė mundet m’u njehun fatbardhė, kur breznija e ré, tue pasė menden e sterhollueme si mā i miri perendimuer, ta ket zemren e thjeshtė e bujare si Marash Uci e Oso Kuka.5
Fishta, vėrtetė i qorton muhamedanėt, me qėllim qė njėherė e pėrgjithmonė ta kuptojnė se feja e kombi nuk janė njė, andaj edhe i konsideron pėr vėllezėr. Si tė kuptohet ndryshe pėrgjegjja e Patėr Gjonit dhėnė Mark Milanit:

Unė zotni n’ushtri kam dalė
Jo me Turq, por me Shqyptarė,
Turq a t’kshtenė, si janė gjithmarė
Pse si t’kshtenė, si muhamedan
Shqypnin s’bashkut t’gjith e kanė.6

Pėrgjegjja e tillė pėr Mark Milanin si edhe pėr tė gjithė ata qė mendonin ashtu, ka qenė jo vetėm befasi, por edhe shpullė e rėndė, pėr shkak se njė prift katolik mund t’i bėhej ndihmė “Turkut”, duke i lėnė pas dore “kryqalitė” sllavė dhe bujarin e tyre, qė, sė fundi, ishte edhe vetė gjysmėshqiptar, siē thotė Pater Gjergji:

Me kryq n’dorė e me kryq n’ballė,
Turkut ndihmė ti me na i dalė?
——————————————————-
E tue njoftė per G o s p o d a r
Knjaz Nikollen, trim bujar,
dér dikś edhe ky’ Shqyptar!7

Kėshtu, derisa Kelmendasit dėgjonin thirrjen e Gusinjanėve myslimanė tė sulmuar nga ana e malaziasve, thonin:

Lpifshin kryet e xjerrshin syt
Ti haj dreqi Turq e Shkje,8
dhe vazhdonin mė tej, pa ndonjė ndjenjė mė tė thelluar:
se e kemi festen e Bajrakut e
duhet njėherė me shkue nė shtėpi ,
e me shtrue petlla e raki.9

Mirėpo, Pater Gjoni, nė fund tė meshės u thotė: Ēohi, o bij tė Skanderbegut Turq e t’Kshtenė, mos t’u dajė feja!10
Sepse:

Vllaznit t’onė i kem’ n siklet!11

Kėto kushtrime nuk janė vetėm tė Pater Gjergj Fishtės, por janė tė tėrė klerit katolik!
Pater Gjergj Fishta, me njė kulturė tė gjithanshme e tė thellė, dhe pse mos tė thuhet, me njė kulturė perendimore dhe evropiane, ndonėse i ka qortuar vėllezėrit shqiptarė, pavarėsisht, muhamedanėt apo tė krishterėt, kurrė nuk ka anuar kah Evropa.
Pėr tė Evropa, nuk ka qenė tjetėr, pos njė lavire e vyshkur, vėrtetė, me emėr e krishterė, por me vepra e pa Tenzonė.

Uh! Evropė, ti kurva e motit
Qi i rae mohit besės sė Zotit
Po į ky a sheji i gjytetnis
Me da token e Shqypnis
Per me mbajt klysht e Rusis?12

S’do mend se Fishta ka qenė i vetėdijshėm se feja e tė huajit e ka bėrė tė vetėn nė trungun e kombit shqiptar. Megjithatė, ai nuk e nėnēmon as mendimin dhe as besimin e vėllezėrve shqiptarė. Mirėpo, ai ėshtė kundėr shfrytėzimit tė ndjenjave fetare pėr dobi vetanake apo partiake. Pėr tė ėshtė mė se e qartė se identifikimi i fesė me komb ėshtė jo vetėm anakronik, por edhe jo shkencor. Madje, edhe pėr nga aspekti politik, njė identifikim i tillė shkon nė dėm tė integritetit etnogjeopolitik tė popullit shqiptar. Prandaj, ai pėrpiqet, madje edhe kėrkon qė tė tregohet mėnyra se si erdhi deri te kjo ndasi fetare, e cila, pėr fat tė keq, mund tė shfrytėzohet nė dėm tė unitetit kombėtar. Kėtė mė sė miri e ka sqaruar dhe dėshmuar Ismail Kadare, i cili nė mes tjerash thotė: Turqizimi i qindra mijėra shqiptarėve, greqizimi i njė pjese tjetėr, ngatėrrimi i pėrkatėsisė shqiptare me atė fetare, dėshmonte se ndjenja patriotike e njė pjese tė shqiptarėve, ka qenė jo aq e fortė siē paraqitej.13
Dhe kur Fishta tregon se nga buron ky rrezik lidhur me integritetin etnogjeopolitik tė shqiptarėve, nuk do tė thotė se ėshtė kundėr besimit muhamedan. Ai, nė tė vėrtetė, mu ashtu si secili shqiptar i sinēertė, nuk mund tė pajtohet me identifikimin e fesė me kombin.

Sidoqoftė, nuk duhet mohuar se lajtmotivi i Fishtės nė veprimtarinė e tij shkencore e arsimore, kulturore e politike, fetare e letrare, ka qenė: Pėr fe dhe atdhe.
Qė tė kuptohet kjo sintagmė, duhet pasur parasysh disa fakte.
Sė pari, ai ka qenė meshtar dhe kuptohet se nė veprimtarinė e vet nuk ka mundur ta len mėnjanė aspektin fetar.
Sė dyti, dihet se Shqipėria, si pėr nga aspekti gjeografik, ashtu edhe pėr nga aspekti historiko-kulturor i mirėfillt, i takon arealit kulturor evropian, gjegjėsisht kristian.
Sė treti, krishtenizmi, veēanėrisht katolicizmi, ėshtė njėri nga argumentet e pakontestueshme, qė flet nė dobi tė autoktonisė sė shqiptarėve nė trojet ku jetojnė sot.14 Edhe atėherė kur Fishta e cek katolicizmin nė relacione ndėrkombėtare atė e bėn pėr hir tė mbrojtjes sė integritetit tė territorit shqiptar dhe pėr njohjen e pavarėsisė sė Shqipėrisė. Kjo shihet qartė nga pėrmbajtja e telegramit tė cilin nė italishte nga Parisi ia dėrgon Pater Palė Dodės mė 16 shtator 1922 dhe nė tė cilin thotė sa vijon: “Ndėrkaq vizita ime nė Washington pati pėr rezultat njohjen e Shqipėrisė nga ana e Shteteve tė Bashkuara tė Amerikės. Tė gjitha pėrpjekjet e mėparshme tė qeverisė sonė dhe tė “Vatrės” mbetėn pa ndonjė pėrfundim tė mirė. Unė pata sukses. Kjo u bė me njė ndėrhyrje tė senatorėve katolikė, tė cilėve ua parashtrova ēėshtjen, sidomos nga aspekti fetar, qė qeveria amerikane u shty me e njoftė zyrtarisht Shqipėrinė.”15
Sė katėrti, dihet se qysh nė shekullin XV, siē thotė Fan Noli: Katholicizma nga njėra anė i jipte Shqipėrisė bashkimin qė i mungonte si shtet, edhe nga ana tjetėr e lidhte me botėn e krishterė evropiane.16
Prandaj, edhe, siē thotė Ismail Kadare: S’ėshtė e rastit qė goditja mė e egėr (nė kohėn e sundimit enverian /sic! Z.M./) iu bė katolicizmit si fesė mė evropiane.17
Nuk duhet heshtur se besimi ėshtė njė faktor tejet i rėndėsishėm dhe i ngulitur nė trashėgiminė kulturore dhe shpirtėrore tė njė populli. Dhe me kultivimin e kėsaj trashėgimie, njėherėsh kultivohet edhe kultura e mirėfillt e njė populli. E pėr shqiptarėt, kultivimi i trashėgimisė dhe i kulturės ka njė rėndėsi jashtėzakonisht tė madhe, lidhur me dėshminė e autoktonisė sė tyre nė kohėn kur orekset imperialiste tė fqinjėve rriteshin gjithnjė e mė tepėr nė dėm tė integritetit territorial tė trojeve shqiptare. Prandaj, ēdo pėrpjekje e mohimit tė trashėgimisė kulturore tė mirėfillt, nuk ėshtė asgjė tjetėr veēse njė etnokulturocid. Pėr njė gjė tė tillė, historia nė kohė tė caktuar i hakmerret popullit! Pikėrisht pėr kėto arsye, Fishta ka luftuar dhe vepruar nėn sintagmėn
Pėr fe dhe atdhe!
Sa i pėrket vlerės estetiko-letrare tė veprave tė Fishtės, ajo ėshtė e shumėfishtė, qoftė pėr nga pėrmbajtja, gjuha, stili, rrjedhshmėria e fjalės, ngrohtėsia, ngjyra dhe porosia.
Duhet theksuar se Fishta, me shikimin realistik tė vetin, duke i soditur fenomenet e jashtme tė ngjarjeve, thellėsisht depėrton nė brendi tė jetės aktuale tė shqiptarit dhe kėshtu ai e ndriēon vetė qenien etnike tė popullit. Vėzhgimi i tij depėrton thellė nė zemrėn e popullit, nga edhe e dėgjon, vlerėson intenzitetin e pulsit dhe tė ndjenjave, me qėllim qė tė mėsojė se sa ėshtė ky popull i gatshėm ta shkundė trashėgiminė e mentalitetit tė imponuar gjatė sundimit otoman. Ai nuk e idealizon shqiptarin. E pėrshkruan ashtu ēfarė ėshtė: me tė gjitha virtytet dhe tė metat, meritat dhe fajet; i pėrshkruan veēoritė si: zemėrgjerėsinė, mosbesimin dhe hakmarrjen. Pėr Fishtėn, shqiptari ėshtė individualist, madje shpesh herė edhe sektar, por qė anon kah toleranca fetare, kuptohet nga prirja e mitit tė gjakut dhe gjuhės sė pėrbashkėt.
Me njė admirim tė mrekullueshėm, Fishta e kėndon dhe e lavdėron virtytin arkaik tė shpirtit shqiptar, ndonėse nuk e idealizon. Fishta e lartėson krenarinė e shqiptarit duke e udhėzuar dhe nxitur qė njė herė e pėrgjithmonė tė heq zgjedhėn e huaj dhe tė jetojė i lirė nė Shqipėrinė e lirė. Fishta nė veprat e veta e qorton shqiptarin qė tė lirohet nga fatalizmi, pjellė e mentalitetit oriental dhe e udhėzon kah rruga e qytetėrimit evropian, ku edhe ka vendin e vet, si gjeografikisht, ashtu edhe historikisht.
Tė gjitha personazhet dhe protagonistėt nė veprat e tija, janė shqiptarė tė thjeshtė me tė gjitha cilėsitė inative, veset dhe gjestet pozitive, apo negative. Fishta, me njė lehtėsi tė mrekullueshme, kalon nga theksi lirik nė atė epik dhe satirik.
Kėndimi i ngjarjeve tė sė kaluarės, pėr Fishtėn ka qenė nė funksion tė ndriēimit dhe shpjegimit tė rrjedhave tė kohės.
Lahuta e Malcis, kryevepėr e P.Gjergj Fishtės, ėshtė poemė heroike nė tė cilėn ėshtė shkrirė me njė harmoni tė pashembullt historia me legjendėn, elementi njerėzor me atė hyjnor. Nė kėtė poemė ėshtė skalitur epopea e popullit shqiptar, pavarėsisht nga hapėsira gjeografike, apo ajo kohore. Nė tė vėrtetė, ai nė kėtė poemė e ka mishėruar tėrė qenien e vet, jo vetėm si poet, por edhe si akter politik dhe kulturor. Protagonistėt e veprės Lahuta e Malcis, si Oso Kuka e Marash Uci, Cur Ula e Ali Pashė Gusia, Dedė Gjo Luli etj., nuk janė gjė tjetėr veēse alternacione tė Pater Gjergj Fishtės.
Mendimet, ndjenjat dhe qėllimet e tyre janė identike me ato tė Pater Gjergj Fishtės. E kėto nuk janė gjė tjetėr veēse shprehje e ēlirimit tė atdheut. Madje edhe nė shembulltyrat e tija fantastike, tė cilat pėrherė i sheh dhe i adhuron, siē janė Zanat, Orėt, Kulshedrat e Drangojt, ai e identifikon karakterin e tyre, ndonėse nė mėnyrė imagjinative, me atė tė shqiptarit, po edhe me atė tė vetin.
Veēoria tjetėr, madje tejet e rėndėsishme, e krijimtarisė sė Fishtės, ėshtė ajo se ai nė tė gjitha veprat e veta epike, lirike, melodramatike apo satirike, ka notėn edukative, me qėllim tė tejkalimit tė ndasive regjionale apo fetare.
Sė kėndejmi, pėrshkrimi i bukurisė sė malėsores, nė shembulltyrėn e Tringės, qoftė pėr nga fisnikėria, bujaria dhe bukuria, ėshtė diēka e pakrahasueshme, madje antologjike nė letėrsinė shqipe. Mirėpo, nė simbolikėn Fishtiane, tė gjitha veēoritė e personazheve, nuk janė gjė tjetėr, veēse bukuria e Shqipėrisė, malet, fushat, lumenjtė. Kėshtu, poeti, Shqipėrisė i kėndon:

Por nji fushė mā e blerėt nuk shtrohet,
Por nji mal mā bukur s’rri,
Mā i kulluet nji lum s’diktohet,
Moj Shqypni, porsi i ké ti.18

Fishta me idealet e veta tė larta, humane e patriotike, pėrpiqet qė t’ia ngulit shqiptarit ndjenjėn nacionale, krenarinė dhe vetėbesimin, me qėllim qė tė jetė i gatshėm pėr tė luftuar pėr liri dhe pavarėsi tė atdheut. Nė tė vėrtetė rreth kėtij boshti, ndėrlidhen tė gjitha episodet e ngjarjeve historike, tė kėnduara nė Lahutėn e Malcis, qė nga Lidhja e Prizrendit (1878), e deri nė Konferencėn e Londrės (1913), kur edhe njihet autonomia e Shqipėrisė.
Tematika kombėtare trajtohet nė Anzāt e Parnasit, satirė kjo atdhetaro-shoqėrore dhe nė Gomarin e Babatasit, poemė dramatiko-satirike. Gjuha e satirės sė tij ėshtė therrėse, thumbuese, plot ironi dhe sarkazėm, qė njėherėsh ėshtė karakteristikė e tė folurit tė qytetit tė Shkodrės. Fishta, pėrmes kėtyre satirave lufton kundėr pseudointelektualėve, pseudoperendimorėve dhe pseudoshqiptarėve. Ja se ē’thotė Fishta pėr njerėz tė tillė:
“E qe se, m’atherė u dishmuen liberala, okcidentala, konstitucionala, republikaj, demokratė; me Kėshille tė Nalta, me Parlamente suverene, me Qeveri tė pėrkohshme, tė pėrtashme, tė pesėditshme, me kisha e xhamia autoqefale; ndėrsa kombi cofte ujet (urie), dergjej gazepit, na qojshin pėrfaqėsuesa e ministra nė Romė, Londėr, Paris, Athinė, Belgrad, Varshavė, -po, edhe nė Varshavė e s’di se ku njeti, - pėr me i diftue botės sė qytetnueme se Perendia kishte ba mrekulli mbi ne e se na, ndoshta gjaksė tue qenė, me pre fėmijėn nė djep; shumėkush nesh hajduta, me tė vjedhė zhallogėn prej opanget; fanatikė, me djegė katundin pėr nji qime mjekrre, pėr nji thak brezi; analfabetėn 95 %; njerėz tė papunė, qė vdisshim ujet mbi visare tona; madje edhe beglerė, bajraktarė, agallarė, myltazima e krunde tė nji despotizmi ma tė randė, tė nji tiranie ma tė dhunshme, tė nji individualizmi, ekskluzivizmi, aziatizmi ma tė neveritshėm, ishim ba sod volterianė, laburista, socialista, konservatorė, popullor, pėparimtarė… E na u ngrimė, u shtanguem krejt, kah shifshim tue lujtė kėtė pantomimė tė pahijshme mbi kurriz tė ngratit popull shqyptar…”19
Ndonėse satirat e tija janė refleks i shoqėrisė shqiptare tė asaj kohe, e cila posa kishte dalur nga letargjia kulturore, politike dhe sociale pesėshekullore osmano-turke, ato, me porositė dhe pėrmbajtjet e tyre, janė aktuale sot e kėsaj dite. Ja pra, ky ėshtė Pater Gjergj Fishta, i cili pėr plot gjysėm shekulli, qe i pėrdhosur, i njollosur dhe i pėrbuzur, me karakterizime tė njė “spiuni”, tė njė “tė shituri”, tė njė “trathtari”, tė njė “antishqiptari”, tė njė “antikombėtari” dhe tė njė “fashisti”. Tė gjitha kėto nofka ia mveshėn Fishtės, i cili Shqipėrisė i kėndon:

T’falem, Shqypni, ti i shpirtit t’em dishiri!
I lum njimend jam un n’gji tānd tue rrnue,
Tue gzue t’pamt t’ānd, tue t’hjekė at ajr t’kullue
Si Leka i Madhi e Skanderbegu i biri.20

Ē’tė thuhet nė fund?
Vėrtetė, Fishtėn e njollosėn, e pėrbuzėn, e ndaluan nė shkolla dhe universitete, ndonėse, nė tekstet shkencore ka qenė i pranishėm, por pa emėr21 , megjithatė nuk mundėn ta dėbojnė nga zemra dhe nga ndjenjat e popullit.
Nga frika se varri i tij do tė jetė vendfrymėzim i idesė sė Shqipėrisė sė lirė, tė cilėn ide pėrherė e pat nė zemėr, madje, siē kėndon vetė poeti, edhe pėr sė vdekuri:

Dersa t’muendem me ligjrue
E sa gjall me frymė un jam,
Kurr Shqypni, s’kam me t’harrue,
Edhe n’vorr me t’permend kam.22 ,

Shėrbėtorėt e atyre kundėr tė cilėve Fishta tėrė jetėn luftoi, e zhvarrosėn. Tė gjitha kėto marrėzira mbetėn tė kota. Fishta, siē thotė Lasgush Poradeci, mbeti shkėmb i tokės dhe shkėmb i shpirtit shqiptar.23
Dhe tani, kur po e pėrkujtojmė 60 vjetorin e vdekjes sė P.Gjergj Fishtės, po e pėrkujtojmė faktin se poeti i kombit mbetet gjallė pėrherė, sepse, Kanga e tij - siē thotė Ernest Koliqi - s’ka m’u shue deri sa gjaku arbnuer tė vlojė nė njė zemėr arbnore, pse ajo do tė jetė pasqyra e nji qytetnimi vėrtet shqiptar si sot ashtu nė kohnat mā tė lashta.24


mare nga URTIA


© Albasoul.com 1998-2007
Te gjitha materialet qe serviren ne kete faqe jane origjinale dhe cdo riprodhim i tyre ne cdo forme pa pelqimin tone konsiderohet shkelje ligjore. Jeni te lutur qe te gjithe pa perjashtim te respektoni te drejtat e autorit. Ne respektojme te drejten e autorit dhe per cdo material te huazuar kemi dhene kredite e duhura autorit. Qe te kopjoni materialet tona, duhet te merrni pelqimin e administratorit. Mund te na kontaktoni tek webmaster@albasoul.com.