Miresevini tek Shpirti i Shqiptarit
  Rregjistrohu
 
 
 
 
 
 
 
 

  Thenie-Proverba
Martesa eshte nje duel i vertet ku, per te triumfuar mbi kundershtarin, duhet patur vemendja ne cdo moment; sepse po pate fatkeqsine te kthesh koken, shpata e beqarise ju shpon nga njera ane ne tjetren.
--- Balzak

  Reklama

  Menuja

Anetaret
· Hyrje
· Llogaria ime
· Mesazhet
· Administrimi
· Dua ndihme
· Largohu

Komuniteti
· Te rejat
· Anetaret
· Donatoret
· Sondazhe
· Temat
· Seksionet
· Kontributi juaj
· Kryelista
· Kryeartikujt
· Foto kompjuteri

Programe
· Muzika
· Letersia
· Historia
· Forum
· Chat
· Email
· Galeria

Temat
· Albasoul
· Art
· Chat
· Demokraci
· Elita
· Emigracion
· Feja
· Forum
· Gjuha
· Histori
· Humor
· Internet
· Intimitet
· Kombi
· Kulture
· Kuzhina
· Lajme
· Letersi
· Muzika
· Njoftime
· Politike
· Shendeti
· Sport
· Urime

Sherbime
· Rekomandime
· Pyetesori
· Statistikat
· Fjalor
· Arkiva
· Kerko

  Vizitoret e castit?
Kemi 134 vizitor(e) dhe 0 anetar(e) ne faqe ne kete moment.

Ju jeni vizitor anonim. Mund te rregjistroheni ne cast falas duke klikuar ketu


  Perkujtimore
Nje dite si kjo ...


2008
Revista "Biblioteka, zėri i Shqipėrisė"
Nė 28 mars 1919 doli nė Sofje numri i parė i revistės "Biblioteka, zėri I Shqipėrisė", e drejtuar nga patrioti Themistokli Gėrmenji. Ishte politike e letrare nė shqip e pjesėrisht nė anglisht e frėngjisht.

Dr.Besim Zyma
Nė 28 mars 1901 u lind nė Kopyly tė Turqisė dr.Besim Zyma, njėri nga mjekėt tanė mė tė mirė, otorinolaringolog i shquar, qė la edhe mjaft studime me vlerė, si: "Sėmundjet veshė-hundė-fyt", "Mjekimi i vetvetes", etj.Vdiq nė vitin 1983.

Bartolomeo della Porta
Nė 28 mars 1472 u lind piktori i njohur italian Bartolomeo della Porta, njė nga pėrfaqėsuesit e shquar tė Rilindjes sė hershme, nga i cili kanė mbetur veprat e mrekullueshme: "Madona e mėshirshme", "Vajtimi i Krishtit", etj.

Maksim Gorki
Nė 28 mars 1868 u lind nė Nizhni Novgorod tė Rusisė shkrimtari i madh Aleksej Maksimoviē Peshkov, i njohur nė botėn e letrave si Maksim Gorki bashkė me veprat e tij: "Zgalemi", "Makar Ēudra", "Jeta e Klim Samginit", "Nėna", "Vepra e Artamonovėve", etj.
Demokraci :: Cfare eshte demokracia? III
Postuar nga: ILovePejaa

Demokraci Sundimi I Ligjit

Barazia dhe ligji


E drejta e barazisė pėrpara ligjit, ose siē thuhet shpesh mbrojtja e njėllojtė nga ligji, pėrbėn themelin e njė shoqėne tė drejtė e demokratike. Pavarėsisht nėse janė tė varfėr apo tė pasur, shumicė etnike apo pakicė fetare, aleatė politikė tė shtetit apo kundėrshtarė tė tij, tė gjithė shtetasit kanė tė drejtėn pėr mbrojtje tė njėllojtė pėrpara ligjit.


Shteti demokratik nuk mund tė garantojė se jeta do tė sillet me tė gjithė njėlloj, madje nuk ka as edhe pėrgjegjėsi pėr njė gjė tė tillė. Megjithatė, siē shkruan edhe eksperti i sė drejtės kushtetuese, Xhon P. Frenk, «Shteti nuk duhet tė lerė vend kurrsesi pėr padrejtėsi. Atij i duhet kėrkuar qė tė gjithė shtetasit t'i trajtojė nė mėnyrė tė njėllojtė dhe tė barabartė.»
Askush nuk mund tė vihet mbi ligjin, i cih ėshtė, nė fund tė fundit, fryt i popullit dhe jo diēka e imponuar mbi tė. Shtetasit e njė vendi demokratik i nėnshtrohen ligjit, pasi e kanė tė qartė se, duke qenė ligjvėnės, ata po i nėnshtrohen vetvetes, ndonėse jo nė mėnyrė tė drejt-pėrdrejtė. Kur hgjet 1 vendos populli, i cili mė pas i nėshtrohet atyre — kjo ėshtė nė tė mirė tė ligjshmėnsė dhe tė demokracisė.

Procesi i drejtė gjyqėsor

Xhon P. Frenk thekson se nė ēdo shoqėri, gjatė gjithė historisė, ata qė drejtojnė sistemin e drejtėsisė penale zotėrojnė pushtet tė cilin mund ta shpėrdorojnė ose ta pėrdonn si mjet shtypės. Nė emėr tė shtetit, individėt janė burgosur, janė konfiskuar dhe torturuar, janė internuar dhe ekzekutuar pa kurrfarė justifikimi ligjor, madje shpesh edhe pa padi tė rregullta. Tė tilla shpėrdorime nuk mund t'i lejojė asnjė shoqėri demokratike.
Secili shtet duhet tė ketė fuqi qė tė ruajė rendin dhe tė dėnojė veprat kriminale. Por rregullat dhe procedurat nėpėrmjet tė sė cilave shteti ushtron ligjshmėrinė e tij, duhet tė jenė tė hapura e tė pėrcaktuara mirė dhe jo tė fshehta e arbitrare. Ato nuk duhet tė jenė objekt manipulimesh nga ana e shtetit.
Cilat janė kėrkesat bazė pėr zbatimin e njė procesi tė rregullt gjyqėsor nė njė vend demokratik?
Askujt nuk mund t'i dhunohet banesa dhe t'i kontrollohet nga policia, nė qoftė se nuk ėshtė e pajisur me njė urdhėr gjyqi, ku tė motivohet mirė njė veprim i tillė. Nė njė vend demokratik nuk ka vend trokitja nė derė e policisė sekrete nė mes tė natės.
Askush nuk mund tė mbahet nė gjendje arresti pa njė padi tė qartė me shkrim, ku tė motivohet shkelja ligjore pėr tė cilėn ai dyshohet. Personat e arrestuar kanė tė drejtė jo vetėm qė t'u bėhet e qartė pėrmbajtja e saktė e padisė sė ngritur, por nė bazė tė «urdhrit habeas corpus» duhet tė lirohen menjėherė, nė qoftė se gjykata e gjykon padinė e ngritur si tė pabazė, ose arrestimin si tė pahgjshėm.
Personat e akuzuar pėr krime nuk duhet tė mbahen nė burg pėr njė kohė tė gjatė. Ata kanė tė drejtė tė kėrkojnė zhvillimin e njė gjyqi tė shpejtė e me dyer tė hapura, si dhe tė ballafaqohen me paditėsit dhe t'u bėjnė atyre pyetje.
Autoritetet duhet tė njohin dorėzaninė dhe hrimin me kusht pėr tė akuzuarit deri nė zhvillimin e gjyqit, nė qoftė se gjasat qė i pandehuri mund tė largohet, ose qė mund tė kryejė krime tė tjera, gjykohen si tė pakta. Traditat dhe ligjet e shoqėrisė 1 ndalojnė ndėshkimet «mizore dhe tė pazakonta».
Shtetasit nuk mund tė detyrohen tė dėshmojnė kundėr vetvetes. Ndalohet rreptėsisht ēfarėdollo] vetė-fajsimi 1 pavullnetshėm. Rrjedhimisht, policia nuk mund tė pėrdorė nė asnjė rrethanė torturat dhe keqtraj-timet fizike apo psikologjike. Njė sistem ligjor qė ndalon pohimin me forcė, i heq menjėherė policisė ēdo mundėsi qė tė pėrdorė torturat, kėrcėnimet dhe ēdo formė tjetėr shpėrdorimi si mjet pėr tė nxjerrė tė dhėna, pėrderisa gjykata nuk i pranon ato si dėshmi gjatė zhvillimit tė procesit gjyqėsor.
Askush nuk mund tė gjykohet dy herė, d.m.th. ndaj askujt nuk mund tė ngrihet e njėjta padi dy herė. Cilido qė ėshtė gjykuar nga njė gjykatė dhe ka dalė i pafajshėm, nuk mund tė akuzohet kurrsesi pėr tė njėjtin faj pėrsėri.
Duke qenė se krijojnė premisa pėr shpėrdorim tė detyrės nga autoritetet, ligjet e ashtuquajtura «ex post facto» janė gjithashtu tė papranueshme. Kėto janė ligje qė janė nxjerrė pas kryerjes sė veprimit, duke bėrė tė mundur qė njė person tė akuzohet pėr njė krim, ndonėse veprimi i tij nuk ishte i paligjshėm nė kohėn e kryerjes.
Tė pandehurve mund t'u jepen mundėsi tė tjera pėr t'u mbrojtur ndaj veprimeve shtrėnguese tė shtetit. Kėshtu pėr shembull, nė Shtetet e Bashkuara tė Amerikės, tė akuzuarit kanė tė drejtė tė kenė avokat, me tė cilin pėrfaqėsohen nė tė gjitha fazat e procedurės penale, edhe nė qoftė se ata nuk janė nė gjendje tė pėrballojnė shpenzimet pėr njė pėrfaqėsim tė tillė. Policia duhet t'u bėjė tė ditur tė pandehurve tė drejtat e tyre gjatė kohės sė arrestit, pėrfshirė tė drejtat pėr tė pasur njė avokat dhe pėr tė qėndruar tė heshtur (qė tė mos krijojnė mundėsi pėr vetėfajėsim).
Metodė e rėndomtė e ushtrimit tė dhunės ėshtė aku-zimi i kundėrshtarėve tė qeverisė pėr tradhti. Pėr kėtė arsye, pėrkufizimi i tradhtisė si akt i dėnueshėm, duhet tė bėhet me shumė kujdes, nė mėnyrė qė ajo tė mos pėr-doret si armė pėr tė shtypur kundėrshtarėt e qeverisė.
Asnjėri prej kėtyre kufizimeve nuk do tė thotė se shtetit i mungon pushteti i duhur pėr zbatimin e ligjit dhe pėr ndėshkimin e shkelėsve tė tij. Pėrkundrazi, sistemi i drejtėsisė penale nė njė shoqėri demokratike bėhet i frytshėm pėr sa kohė qė zbatimi i tij gjykohet nga populli si i drejtė dhe si mbrojtės i tė drejtave tė individit dhe i interesave shtetėrore.
Gjykatėsit mund tė zgjidhen ose tė emėrohen nė detyrė dhe mund ta ushtrojnė atė pėr njė periudhė tė caktuar ose pėrgjithmonė. Pavarėsisht nga mėnyra se si caktohen nė detyrė, rėndėsi ka qė ata tė jenė tė pavarur nga autoritetet politike shtetėrore, pasi vetėm kėshtu mund tė arrihet paanshmėria nė punėn e tyre. Gjyka-tėsit nuk mund tė shkarkohen nga detyra pėr arsye tė vogla apo pėr arsye thjesht politike, por vetėm pėr krime tė rėnda. Vendimi pėr pushimin e tyre merret nėpėrmjet njė procedure zyrtare, si nxjerrja pėrpara gjyqit (paraqitja e padisė) dhe gjykimi i ēėshtjes pėrpara trupit legjislativ.

Kushtetuta

Themeli mbi tė cilin ngrihet njė shtet demokratik ėshtė kushtetuta e tij — deklarata zyrtare e detyrimeve, kufizi-meve, procedurave dhe institucioneve tė tij themelore. Kushtetuta e njė vendi ėshtė ligji themelor i atij vendi, ndaj tė gjithė shtetasit, nga kryeministrat e deri te fsha-tarėt, i nėnshtrohen neneve tė saj. Kushtetuta, e cila paraqitet zakonisht nė njė dokument tė vetėm tė shkruar, pėrcakton kompetencat e qeverisė kombėtare, garanton njohjen e tė drejtave themelore tė njeriut dhe parashtron mėnyrėn e veprimtarisė sė qeverisė.
Pavarėsisht nga kohėzgjatja dhe vlerat historike, kushtetuta duhet tė jetė e aftė pėr t'u ndryshuar dhe pėrshtatur, qė tė mos mbetet veēse njė fosil i admi-rueshėm. Kushtetuta e shkruar mė e vjetėr nė botė, ajo e Shteteve tė Bashkuara, pėrbėhet nga 7 nene tė shkurtra dhe 26 amendamente. Megjithatė, ky doku-ment i shkruar pėrbėn vetėm themelin mbi tė cilin, gjatė 200 vjetėve tė fbndit, ėshtė ngritur njė strukturė e gjerė vendimesh gjyqėsore, ligjesh, veprimtarie presi-denciale dhe praktikash tradicionale, qė ka bėrė qė Kushtetuta e Shteteve tė Bashkuara tė mbetet gjith-monė e gjallė dhe t'i pėrgjigjet kėrkesave tė kohės.
Evoluimi i njė kushtetute sipas njė modeli tė tillė ndodh nė ēdo vend demokratik. Pėrgjithėsisht ekzi-stojnė dy rryma mendimi lidhur me mėnyrėn e ndry-shimit tė kushtetutės sė njė vendi dhe tė pėrmirėsimit tė saj nėpėrmjet amendamenteve. Sipas njėrės rrymė, duhet pėrdorur njė procedurė e vėshtirė, e cila kėrkon disa shkallė, si dhe miratimin me shumicė votash. Sipas kėsaj mėnyre, kushtetuta mund tė ndryshohet rrallė dhe vetėm pėr arsye tė forta qė gjejnė mbėshtetjen e mbarė popullit. Ky ėshtė modeli i Shteteve tė Bash-kuara tė Amerikės, Kushtetuta e tė cilave pėrbėhet nga njė paraqitje e shkurtėr e parimeve kryesore, kompeten-cave dhe kufizimeve tė qeverisė, sė bashku me njė listė mė tė hollėsishme detyrash, procedurash, si edhe njė sėrė tė drejtash themelore tė shtetasve, tė paraqitura nė Kartėn e tė Drejtave.
Njė metodė shumė mė e thjeshtė pėr nxjerrjen e amendamenteve pėr njė kushtetutė, tė cilėn e zbatojnė shumė vende, ėshtė ajo e futjes nė fuqi tė amendamen-teve vetėm pas miratimit tė bėrė nga legjislatura dhe pas votimit tė bėrė nga populli nė zgjedhjet e ardhshme. Qė tė mund tė ndryshohet nė mėnyrė tė tillė, kushtetuta duhet tė jetė tepėr e gjatė dhe tė ketė njė sėrė nenesh pa dallime tė mėdha nga pjesa mė e madhe e legjislacionit.
Asnjė kushtetutė si ajo e Amerikės, e hartuar nė shekullin XVIII, nuk do tė mund t'i bėnte ballė kohės pa u ndryshuar deri nė fund tė shekullit XX. Po ashtu, asnjė kushtetutė qė ėshtė nė fuqi nė ditėt tona, nuk do tė mund tė qėndrojė deri nė shekullin e ardhshėm pa lejuar vend pėr ndryshime — gjithmonė duke u mbajtur fort pas parimeve tė tė drejtave tė njeriut, tė procesit tė rregullt gjyqėsor dhe tė qeverisė sė ngritur me pėlqimin e tė qeverisurve.

----------------------------------------

Lok dhe Monteskje

Themelet e demokracisė kushtetuese moderne u hodhėn gjatė Iluminizmit Evropian — rrymė filozofike e shekullit XVIII, qė drejtohej kundėr ideve tradicionale shoqėrore, fetare e politike, dhe qė mbėshteste racionalizmin. Dy prej mendimtarėve mė me influencė tė kėsaj rryme kanė qenė filozofi anglez, Xhon Lok dhe juristi e filozofi francez, Monteskje.
Mė 1690, Loku botoi veprėn «Dy traktate mbi qeverisjen», e cila do tė hidhte bazat e nymės sė mėvonshme. Teza e tij sipas sė cilės ēdo qeveri e ligjshme mbėshtetet nė «pėlqimin e tė qeveri-surve», e ndryshoi thellėsisht rrjedhėn e deba-teve politikc dhe nxiti zhvillimin e institucio-neve demokratike.
Me tezėn e tij mbi ligjin e natyrės, Loku ho-dhi poshtė pretendimin se njė formė qeverisje-je, veēanėrisht monarkia, ishte aspekt i njė si-stemi tė epėrm hyjnor. Sipas Lokut, ligji i natyranton tė gjithėve tė drejta themelore, pėrfshi-rė kėtu tė drejtėn pėr tė jetuar, tė drejtėn pėr tė gėzuar njė sėrė tė drejtash dhe tė drejtėn pėr tė pasur pasuri e pėr t'i korrur vetė frytet e punės. Pėr sigurimin e kėtyre tė drejtave, theksonte Loku, anėtarėt e njė shoqėrie tė qytetėruar hyj-nė nė marrėdhėnie me qeverinė e tyre. Shtetasi ėshtė i detyruar t'i bindet ligjit, ndėrsa qeveria ka tė drejtė tė nxjerrė ligjet dhe tė mbrojė ven-din nga ēdo dėm qė mund t'i kanoset nga jash-tė — tė gjitha kėto pėr tė mirėn e pėrbashkėt. Loku theksonte se kur njė qeveri nuk i zbaton ligjet dhe vepron nė mėnyrė arbitrare, shtetasit kanė tė drejtė ta pėrmbysin dhe tė formojnė njė qeveri tė re.
Teoria e Lokut mbi ligjin e natyrės shėrbeu si burim frymėzimi pėr gjithė brezin e filozofėve tė Iluminizmit nė Evropė dhe nė Botėn e Re, duke filluar qysh nga Zhan Zhak Rusoi nė Francė tek Dejvid Hjumi nė Skoci, nga Ema-nuel Kanti nė Gjermani tek Tomas Xhefėrsoni dhe Benxhėmin Frenklini nė atė vend qė mė vonė do tė quhej Shtetet e Bashkuara tė Ameri-kės. Megjithatė pasardhėsi i parė i tij ishte Monteskje, i cili, ashtu si Loku, kishte besim nė njė formė qeverisjeje republikane tė mbėshte-tur nė pėlqimin e tė qeverisurve, por jo nė njė vend demokratik tė mbėshtetur nė sundimin e shumicės. Nė veprėn «Fryma e ligeve», qė u bo-tua mė 1748, Monteskje mbėshteste ndarjen nė mėnyrė tė barabartė tė pushtetit midis degėve ekzekutive, legjislative dhe juridike tė qeverisė, si mjet pėr garantimin e lirisė sė individit. Du-ke e ndarė pushtetin midis presidentit, Kongre-sit dhe Gjykatave, kjo doktrinė dha gjithashtu njė ndihmesė tė rėndėsishme pėr formimin e bazės filozofike mbi tė cilėn u ngrit Kushtetuta e Shteteve tė Bashkuara.
----------------------------------------

vazhdon


© Albasoul.com 1998-2007
Te gjitha materialet qe serviren ne kete faqe jane origjinale dhe cdo riprodhim i tyre ne cdo forme pa pelqimin tone konsiderohet shkelje ligjore. Jeni te lutur qe te gjithe pa perjashtim te respektoni te drejtat e autorit. Ne respektojme te drejten e autorit dhe per cdo material te huazuar kemi dhene kredite e duhura autorit. Qe te kopjoni materialet tona, duhet te merrni pelqimin e administratorit. Mund te na kontaktoni tek webmaster@albasoul.com.