SHQIPËTARË DHE SLLAVË' 
	I

Publicisti i mirënjohur serb, Jovan Tomiç, në parathënien e një libri2, 
që e botoi më 1913 thotë tekstualisht:

"Me letrën e tij botuar në "Le Temps" të 3 janarit 1913,M.Gregor 
Jaksiç ka gjetur një formulë të kënaqshme për të shprehur atë që paraqet 
anormal fenomeni ekspansionit shqiptar jashtë kufijve të Shqipërisë së 
vërtetë, në Sanxhakun e Novi Pazarit, Fushë Kosovë, Serbia e vjetër dhe 
Maqedoni. Ky ekspansion i shqiptarëve krahasohet me një lumë të rrëmyer 
që ka dalë jashtë shtratit në mungesë të një rregulloreje, prandaj, sipas tij, 
ka ardhur koha që këtë lumë ta rikthejmë në shtratin e vet, duke e bërë të 
qetë dhe mirëbërës. Ky është misioni mirëbërës i Fuqive të Mëdha. Këto 
duhet të prononcohen për kufijtë e Shqipërisë, duke i dhënë Shqipërisë 
kufijtë e saj të vërtetë".

Pa shiko: Ishte një rast ku veprohej dhe, natyrisht, ishte dita e nesërme 
e shpalljes së Luftës Ballkanike, ku të gjithë sllavët, ose e thënë më mirë 
- serbët, kryenin një detyrë duke botuar ndonjë gjë kundër shqiptarëve.

Gazeta parisiene "Le Temps" kishte vënë shtyllat e saj në dispozicion 
të këtyre vlerëmohuesve, sikur t'i kishte vënë këto për grekët të lumtur sa 
s'ka më që mundnin të shfaqnin urrejtjen e tyre kundër shqiptarëve. Nga 
ana tjetër, ministrat dhe ish-ministrat serbë i kishte pushtuar halli dhe i 
shënjti zemërim. M.Postriçi, me pseudonimin "Balkanikas", nxirrte vrerin 
me gllënka të plota dhe një plakush i nderuar që gëzonte tituj të lartë, 
dr.Vladan Gjeorgjeviç, na falte një kryevepër të vërtetë.

Për të pasur një ide për karakterin e kësaj letërsie, mjafton që të lexosh 
pasazhin fort të bukur pasues3: "Tipi arnaut" është i dobët dhe i vogël, tek 
ai ka diçka prej cigani, prej fenikasi4. Shqiptarët nuk të sjellin ndërmend 
vetëm fenikasit, por gjithashtu edhe njerëzit primitivë, të cilët flinin nëpër 
pemë dhe atje mbaheshin me anë të bishtit të tyre. Gjatë shekujve që 
pasuan, njerëzve nuk u hynte më në punë bishti. Ai u zvogëlua aq shumë 
sa njerëzit e sotëm nuk kanë gjë tjetër veçse një mbetje të vogël në kockat
e vogla të iskionit. Vetëm midis shqiptarëve duket se ka akoma njerëz me 
bishtnëshekullinXIX.J.G.v. Hahn (f.63)thotë: "Ka dy lloj njerëzish me 
bisht: një palë me bisht dhije. të dytët me bishta të vegjël kali. Ata që janë 
pajisur me bisht, janë njerëz shumë të fortë. në mënyrë të veçantë kanë 
trup të mirë. janë. gjithashtu, këmbësorë të shkëlqyeshëm. Ka disa vjet që 
një njeri i tillë vdiq. Kishte përshkuar brenda një dite ca hapësira prrallore 
për disa nevoja. Ai ishte i detyruar ta merrte në dorë bishtin e vet për të 
mos e ndotur".

Ne nuk dimë se për cilën vepër të J.G.v. Hahnit bëhet fjalë, por, nëse 
është për të famshmen "Albanischen Studien", ky autor në faqen 63 të 
librit të sipërthënë, nuk thotë një gjë të tillë. Këto të dhëna gjenden vetëm 
në faqen 163. ku ai flet për besimet popullore midis shqiptarëve të jugut 
(jo për ata të veriut) të cilët besojnë në kukudhët, fantazmat, të bukurat e 
dheut, tamam për njerëzit që lindin me një bisht të vogël; megjithatë asgjë 
nuk del në shesh nga ato që thotë i respektueshmi ish-ministri serb. Ndoshta 
plaku i nderuar. duke shkruar pasazhin e sipërthënë, ka një kujtim të 
largët të origjinës së tij nga majmuni ose nga ndonjë pyll i një farë Lemurie. 
Në të gjitha rastet është interesante të dihet se cili është universiteti që u 
ka dhënë titujt e doktorit eruditëve të një kalibri të tillë.

Por, nuk janë vetëm shkrimtarët sllavë ata të cilëve u merret fryma së 
bërtituri e së thëni të tilla marrëzira kundër shqiptarëve. Kolonia sërbe e 
Parisit ka mbledhur në një vëllim të vetëm me titull "Çështja shqiptare" 
disa artikuj të publicistëve francezë (Cheradam, Bianconi etj.) botuar në 
"Hachette", 1913. Të ndalemi për një çast te ky emër i fundit, M.Bianconi, 
i cili ka botuar disa shkrime në "Le Temps" (në numrin e 26 dhjetorit 
1912 dhe të 10 janarit 1913) dhe që është autori i tyre. Nëse do të kemi 
kujtesë të mirë, do të na kujtohet se ai ka përpiluar edhe dy harta tregtare 
të Shqipërisë dhe të Maqedonisë. që mund të na kënaqin dhe kështu ne të 
mund ta marrim për një njeri të shkencës. Nëse nuk gabohemi, në të 
njëjtën kohë ai është autori i një libri të vogël, pak *ë njohur, botuar në 
Paris më 1877 me titull "Etnografia dhe statistika e Turqisë Europiane". 
Por në këto faqe dhe në hartën që i shoqëron, nuk njeh gjë tjetër veçse 
grekë dhe vetëm grekë si banorë të të gjithë Maqedonisë e të pjesës më të 
madhe të Bullgarisë. Gjysh ia del mbanë po ky autor, që nuk njeh sllavët 
dhe ka pak vjet që merret me ta? Si kaq përnjëherësh ai zbulon se në këto 
vende gjenden të pranishëm vetëm sllavët? A ka dy trajtime të ndryshme 
shkenca e këtij gjeografi, e mbi të gjitha, dy arsye?

Dijetarët dhe pseudodijetarët serbë, historianët, gjeografët dhe publicistët
po bëjnë të gjitha përpjekjet që të provojnë një gjë: t'u krijohet bindja 
njerëzve se nuk ka shqiptarë në krahinat e njohura me emrin Kosovë dhe 
Maqedoni Perëndimore. Dhe. nëse ka të tillë, ata janë vetëm njerëz të 
lepërt. qëjanë futur në këto vende në mënyrë të padrejtë, atajanë njerëz 
të papërcaktuar. që kanë dalë jashtë shtratit të përroit. Duke rivalizuar 
me grekët për këtë. serbët kanë shpikur në këtë rast. të mbështetur në 
modelin e dhënë nga politikanët e Athinës. një nomenklaturë qesharake. 
P.sh. ata quajnë "shqiptarë" ata shqiptarë që i përkasin fesë katolike dhe 
që banojnë veçanërisht në Mirditë dhe rrethinat e Shkodrës. Kurse shqiptarët 
e Kosovës. quhen prej tyre "arnautë", emërtim turk që përcakton të gjithë 
shqiptarët në përgjithësi, por, të cilëve serbët (dijetarë dhe pseudodietarë) 
ujapin një kuptim të veçantë. Mirëpo, vetë këta "arnautë" - thonë ata -
s'janë gjë tjetër veçse sllavë, d.m.th. serbë të shqiptarizuar dhe serbë të 
myslimanizuar.

Ka të tilla shkrime të shkruara për këtë qëllim nga serbët si ato të 
Spiridon Gopçeviçit. Kështu, p.sh., mund të përmendim terma si 
"Maqedonia" dhe "Serbia e Poshtme", nga leximi i të cilave krijohet një 
situatë komike e paskajshme. Për të tilla shkrime serbët ndihmohen nga 
dijetarë, ose të vetëquajturë të tillë, rusët Makushev, Florinski, Hilferding, 
autorë që në opinionet e tyre, ndihen pa dyshim prirjet e politikës 
moskovike. Këta zotërinj shkojnë edhe më larg: ngatërrojnë shqiptarët me 
turqit. Në këtë mënyrë i konsiderojnë ata si të huaj, si myslimanë, që 
duhet, shpejt a vonë dhe fatalisht, të shkojnë në Azi, në djepin e tyre të 
origjinës. Dhe në ato vende ku ata zbulojnë një sllav të vetëm apo një 
fshat të vetëm, sado i vogël që të jetë, ata nuk ngurrojnë të deklarojnë 
menjëherë sllave të gjithë krahinën.

Për t'i dhënë më tepër peshë politikës së tyre, sepse ata veprojnë sipas 
një përgatitjeje të tillë për pansllavizmin, ata kanë shpikur një term 
gjeografik: "Staraserbia" (Serbi e vjetër) për të emërtuar kështu njëjesë 
të mirë të Shqipërisë Veriore.

1. Pjesë nga libri i Lumo Skëndos "Shqiptarë dhe sllavë", botuar në frëngjisht, 
Lozanë 1919.

2. Shqiptarët në serbinë e vjetër dhe në sanxhakun e Novi -Pazarit, Hachettë,

3. Shqiptarët dhe Fuqitë e Mëdha, prej dr.Vladan Gjeorgjeviç, ish-President i 
Këshillit të Ministrave të Serbisë, ish-ministër Fuqiplotë, etj., përkthyer nga 
gjermanishtja prej princit Aleksis Karagjergjoviç. Paris, Calman Lëvy, 1913., f.8-9.

4. Shih Jastrebov, Spomenik, Akademia Mbretërore Serbe, XLI, f.33...

Për të krijuar bindjen që shqiptarëtjanë autoktonë dhe se sllavët duhet 
të njihen si pushtues të huaj, ne detyrohemi të pohojmë se Dardania ("Serbia 
e vjetër" - sipas politikanëve serbë), është një krahinë shqiptare e banuar 
në të gjitha kohët prej shqiptarëve.

Po ashtu Zhan Bugarski konstatonte më 1845 se Bielopolia është sot 
shqiptare, tre vjet më vonë serbi Davidoviç pranonte që Kosova dhe Metohia 
(krahinë e Pejës) janë të banuara prej shqiptarëve.

				III

Do të përpiqemi të sjellim disa citime të nxjerra nga autorë të huaj për 
të mbështetur tezën që ne mbrojmë.

Mbi të gjitha duhet të vëmë në dukje se pjesa perëndimore e Maqedonisë, 
domethënë krahina që ka formuar vilajetin e Manastirit nën sundimin 
osman, ka qenë quajtur shpesh Shqipëri, duke u konsideruar si një vend i 
banuar prej shqiptarëve. Ohria është mbiquajtur epirote për shkak se 
shqiptarët përbënin pjesën më të madhe të popullsisë së saj. Sipas disa 
autorëve të tjerë kjo pjesë perëndimore e Maqedonisë është, gjithashtu, 
atdhe i shqiptarëve2.

Një autor3 i shekullit XVI ka dhënë disa tregues të çmueshëm për 
Dardaninë, vendet e së cilës serbët, qysh prej disa dekadash rreken t'i 
quajnë Serbi e Vjetër, në faqen 117, paragrafi 105, të së njëjtës vepër ne 
mësojmë se Dukagjinët (fis gegë) banojnë në Dardaninë që është një vend 
i banuar më tepër nga shqiptarët se sa nga serbët, në kufijtë e Shqipërisë 
1) Në një vepër historike që daton më teprë se dy shekuj 2) gjejmë disa 
paragrafë që na duken të zhveshura nga rëndësia. Në faqen 62, duke folur 
për princin Karl Filip: "Ky e përzuri atë në lulëzimin e madh të viteve dhe 
të punëve të saj: dhe pikërisht për këtë i pëshpëriste asaj Princi Karl Filipi 
në Prishtinë, në Shqipëri, në fillim të vitit 1690".

Faqja 517 "me pjesën e mbetur të trupave që përbëheshin nga dy 
regjimente, shkoi vetë zoti gjeneral, pa vënë re ndjenjën e papështatshmërisë 
në Prisseran (Prizren), kryeqytet në Shqipëri, ku ishte vetë kryepeshkopi 
dhe patriku Kelmendas... ku ishin 5000 arnautë, pjesërisht të krishterë 
dhe pjesërisht turko-shqiptarë, (shqiptarë myslilmanë - shën. im. SH.D).

Faqja 518 "Ndërkohë armiku kishte filluar të forcohej në Lumë dhe 
Tetovë, për këtë pjesa e krishterë sapo mori lajmin: në kryeqytetin Priseran
(Prizren) u goditën një sasi trupash prej atyre shqiptare".

Faqja 460 "Jo më pak e etur ishte provinca shqiptare për të hequr 
zgjedhën otomane si Guzzia (Gucia), Klementia (Kelmendos) dhe banorë 
të tjerë të vendbanimeve shqiptare..."

Ne kemi bërë aluzion më lart (f. 18) për shkrimin e Mariano Bolicës, 
përsa i përket Kuçit. fis shqiptar sot, nënshtruar sundimit sllav. Në fakt 
kufijtë etnografikë të Shqipërisë duhet të përfshijnë të gjithë krahinën e 
njohur me emrin Zedda (Zeta). Dijetari i Franz Miklosich në lidhje me 
këtë subjekt ka thënë: "Fjala Zeta ka shumë mundësi të jetë rne origjinë 
shqiptare, nga që shqiptarët fillimisht kanë qenë shumë më tepër të shtrirë 
në veri se sa sot. gjë që kuptohet lehtë nga prejardhja ilire e shqiptarëve3.

Dijetari Mas Latrie e quante Janinën qytet të Shqipërisë dhe Zetën një 
krahinë shqiptare: "Princ i Zetës në Shqipëri. Emrat e Zentës, Zeta dhe 
Cedda emërtojnë një principatë të vogël të bregut ilir. e cila ruajti pavarësinë 
që nga shekulli XII deri në shekullin e XV... territori i saj përfshin një 
pjesë të Shqipërisë së Sipërme ose Mali i Zi i sotëm..."4.

Gjithashtu për Zetën një autor tjetër shprehet me këto fjalë:

"Është më afër së vërtetës emri Zeda. me të cilin, sipas prof. Hopf-it 
që pëlqen të emërtojë atë vend me origjinë shqiptare dhe që e pranuan të 
gjithë ata që me Hanin pranë te shqiptarët pasardhësit e vërtetë të ilirëve 
të vjetër. të cilët ndodheshin më në Veri të vendeve që banojnë pasardhësit 
e tyre të sotëm 5.

Ç'ka thënë për këtë udhëtari aq i famshëm sa i ndërgjegjshëm Ami 
Boue për vendet që banojnë shqiptarët? "Ato janë trojet që përmbajnë jo 
vetëm krahinat që përfshihen në vilajetet e Janinës, të Shkodrës, të 
Manastirit dhe të Shkupit, por edhe trojet shqitpare që i janë dhuruar 
mbretërisë serbe si pasojë e Luftë ruso-turke (1877) prej Kongresit të 
Berlinit, duke mos marrë paraqysh protestat e shqiptarëve. Le ta lemë të 
flasë vetë Ami Boue-në.

"Shqiptarët (banorët e shkëmbinjve) ose albanezët, janë vlerësuar nga 
demografët në 1 600 000 vetë, vlerësim i arsyeshëm, por që qëndron nën 
të dhënat reale, kur mendohet se ata shtrihen që nga Epiri deri në pjesën 
perëndimore të Moesisë, së Sipërme, ku ata përzihen me sërbët, në fushën 
midis Prizrenit dhe Pejës midis Vranjës dhe Mitrovicës, kurse shtrihen 
pothuajse të vetëm, të quajtur arnaut, në vendet e burimeve të Lepenacit, 
rrethinat e Cernoleva-Riekës, bregunjuglindor të fushës së Prishtinës, në 
vendin midis Vranjës, Gjilanit, Novo Bërdos, Prishtinës, Kratovos, 
Kurshumlisë, Prekopliës dhe Medokës. Nga ana tjetër ata përzihen me
boshnjakët në malet midis Shqipërisë dhe Bosnjes, si në Kolashin, në 
Torë, në Guci. në Plavë, në brigjet e sipërme të Ibarit afër Rozhait, në 
distriktin e Sudolit. Ata shtrihen deri në pllajat në perëndim dhe në 
jugperëndim të Novi-Pazarit. në distriktin e Zetës, gjatë Moracës dhe në 
atë të Kelmendit, në Cem dhe takohen me malazezët'

Ne nuk shtojmë asgjë. sepse autori që kemi zgjedhur për të cituar 
njihet si një autoritet dhe veprat e tij të shumta mbi Turqinë Europiane 
konsiderohen me të drejtë si një nga burimet më të sigurta që mund të 
merren me besim të plotë. Le të shqyrtojmë me vëmendje vetëm një term:
"Serbi e Vjetër" (Starja Serbie). Këtë term duket qartazi se Boue-ja e 
injoron. Staraja Serbia, sot kaq popullor, përdoret gjatë propagandës serbo-
ruse gjatë një periudhe gjysmëshekullore. Në fakt ky është një term, një 
fjalë e thjeshtë. Por, kush është ai që shmang fuqinë e fjalëve në shpirtrat 
njerëzorë?

Vallë. nuk është vetëm një fjalë që ka kryer punë shumë më tepër se 
armatat serbe dhe influenca ruse së bashku? Përveç kësaj edhe bullgarët 
përdorin si serbët një fjalë, që me ndihmën e saj i kanë vënë detyrë vetes 
të sigurojnë epërsinë e tyre në Ballkan dhe, po ashtu, të krijojnë nga ana 
e tyre hegjemoninë në gadishullin tonë ballkanik. Ky term magjik për 
bullgarët është termi i vjetër gjeografik "Maqedonia", me anën e të cilit 
qysh në traktatin e Shën Stefanit janë orvatur të shtyjnë kufijtë dhe ta 
bëjnë ata sinonim të BuHgarisë iredente. Duhet rikujtuar prapë se bullgarët 
dhe serbët kanë zhvilluar diskutime të gjata dhe të lodhshme për të caktuar 
një vijë demarkacioni midis "Maqedonisë" dhe "Serbisë" së Vjetër 
"domethënë në mes -atyre që duhet (në idetë e tyre) t'u përkasin trojet e 
Maqedonisë një ditë. si Serbisë ashtu edhe Bullgarisë.

A nuk është kjo një mënyrë së vepruari e barabartë edhe për grekët që 
kanë gënjyer mendjet e njerëzve, duke quajtur Epir Jugun e Shqipërisë 
dhe duke na bërë të besojmë se kjo fjalë është sinonim i Greqisë sa për të 
kaluarën historike aq edhe për tashmen? Por, ndërroni termat dhe bëjini të 
ditur të gjithëve se Epiri nuk është gjë tjetër, veçse Shqipëria e Jugut:

Maqedonia Perëndimore është Shqipëria e Lindore dhe Serbia e Vjetër, 
është Shqipëria Veriore. Dhe kështuju menjëherë do të ndërroni bindjet 
tuaja, ju do të konstatoni se në vend që të bëheni një grekofil dhe sllavofil 
i deklaruar, do të ktheheni për të njëjtin fakt albanofil i deklaruar.

Të kthehemi tashmë te autorët e huaj që kanë studiar krahinat që na 
interesojnë. Ja një dijetar jetër, Georg von Hahn, i cili, përgjithësisht, 
çmohet si një autoritet për çështjet që i përkasin Shqipërisë. Harta që
shoqëron veprën e tij "Albanische Studien"2 përfshin tërësinë e territorit 
të të katër vilajeteve: të Janinës, të Shkodrës, të Manastirit dhe të Shkupit. 
Në faqen e parë të veprës së tij autori kujdeset të na thotë se Shqipëria 
shtrihet nga 39 gradë deri në 43 gradë të gjerësisë veriore, domethënë që 
nga Preveza deri në Novi-Pazar.

Na vjen keq që nuk mund t'ju sjell këtu paragrafin e librit të Georg von 
Hahn, ku ai përshkruan territorin e Shqipërisë në dhjetë faqe, me një 
shkrim të dendur dhe kompakt, pa llogaritur shënimet që i referohen në 
fund të kapitullit). Autori aty përcakton në fillim kufirin natyror të 
Shqipërisë-sa gjerografik aq edhe etnografik - që shtrihet nga veriu nëjug 
prej Malit të Zi deri te Gjiri i Artës, që do të thotë që nga veriu i Tivarit 
deri në Prevezë dhe përgjatë Adriatikut.

Hahni kalon pastaj në përshkrimin e trojeve të banuara nga shqiptarët, 
territore që ai i ndan në katër grupe. Duke përfunduar (faqe 13), nuk do të 
lemë pa përmendur që shqiptarët shtrihen në të gjithë krahinën që përfshihet 
në mes të Moraçës (lumë i Malit të Zi, që rrjedh nga liqeni i Shkodrës dhe 
Toblica, që do të thotë, që nga skaji verior i liqenit të Shkodrës deri në 
Nish).

Në veprën e tij me titull "Udhëtim nga Beogradi në Selanik" 1) Hahn 
pohon se: "Është rrjedha e Moravës ajo që ndan krahinën shqiptar nga ajo 
e sllavëve".

E tërë vepra e tij ka një vlerë të madhe dhe mund të shërbejë si 
udhërëfyese për ata që duan të studiojnë çështjen shqiptare sa nga pikëpamja 
etnografike dhe gjeografike aq edhe ajo his.torike.

Në faqet e këtij libri (në pamundësi për ta sjellë të plotë për shkak të 
gjatësisë së tyre, apo t'u zvogëlojmë forcën me anë të një përmbledhjeje), 
Georg von Hahn pohon: "pjesa dërmuese e popullsisë në Fushë-Kosovë 
deri në brigjet e Vardarit e në Shkup është shqiptare".

Pastaj duke iu referuar historisë, autori vërteton që banorët autoktonë 
të këtyre anëvejanë paraardhësit e ilirëve, të epirotasve, të maqedonasve, 
të autariatëve, të taulantëve dhe të dasaretëve (shih kapitullin "Historia e 
sundimtarëve të Moravisë" f. 228, 262 të kësaj vepre)

M. Brailsfordi- anëtar i rëndësishëm'i Komitetit Ballkanik të Londrës 
- komitet i krijuar nga politikanë, publicistë dhe profesorë që t'u vinin në 
ndihmë bullgarëve të cilët kishin vuajtur prej kryengritjes së tyre të vitit 
1903, ka përshkruar Maqedoninë. Autori ka vajtur atje për të kryer misionin 
mirëbërës duke shpërndarë ndihma. Brailsfordi ishte nisur nga Londra me
mendimet e tij më të mira për racën bullgare dhe sigurisht jo pa disa 
paragjykime ndaj shqiptarëve. Mirëpo qenë lë mjafta disa javë qëndrimi 
në Manastir dhe Ohër për ta bërë Brailsfordin një albanofil të zellshëm 
dhe të ndreqë gabimet e tij kundrejt kësaj race që e quante të vetmin 
element etnografik që gëzon të drejtë të pakundërshtueshme për 
Maqedoninë.

Libri i Brailsfordit është mjaft tërheqës dhe bindës: ne deshëm të 
nxjerrim paragrafet që i përkasin shqiptarëve, por u kufizuam në paragrafet 
që poshtë vijojnë. Na vjen keq nuk mund t'ju sjellim të gjitha pasazhet, ku 
raca shqipëtare është trajtuar me mjaft vërtetësi e simpati:

"Në thelb lëvizja shqiptare është si të gjitha lëvizjet balkanike e 
frymëzuar nga idealet kombëtare për të realizuar çlirimin e popullit nga 
sundimi osman; edhe në qoftë se kjo lëvizje merr një pamje armiqësore 
ndaj Evropës, kjo ndodh vetëm sepse Evropa ka bërë praktikisht ic vetën 
mbrojtjen e sllavëve, me të cilët shqiptarët kanë pasur tradicionalisht 
armiqësi. Në bashkëbisedime me shqiptarët, unëjam përpjekur të mbledh 
disa të dhëna për qëndrimin e tyre ndaj sllavëve. Gegët, zakonisht, kanë 
pak shkollim për të shpjeguar me qartësi se si është gjendja e tyre reale, 
çfarë qëllimi kanë dhe çfarë duan. Rritja e zemërimit tek ata është instiktive. 
Por, në qoftë se një njeri mund të imagjinojë një gegë të pashkolluar që të 
jetë në një shkallë që të mund të prëvetësojë idetë e Isa Boletinit e të 
anëtarëve të tjerë të fisit dhe tëjetë i edukuar sa t'i deklarojë ato qartësisht, 
kjo, në një farë mënyre, do të na tregojë se ai është në gjendje të shpejgojë 
qëndrimin e tij kombëtar: "Ne, shqiptarët, - do të na thotë ai, -jemi një 
racë e pastër dhe autoktone e Ballkanit. Sllavëtjanë pushtues e emigrantë. 
Ata kanë ardhur kohë më parë nga Azia, kursc bullgarëtjanë fis mongol, 
që nuk kanë punë në Evropë. Rusët mund të thonë për veten e tyre sejanë 
Evropianë, por konsujt e tyre vijnë këtu mbi ne me pastrimet e tyre. Ne 
vërejmë sytë e vegjël të tyre si dhe mollëzat e tyre të larta të faqeve, 
kështu që ne kuptojmë se edhe atajanë për më tepër tartarë. Serbët, nën 
carin e tyre Dushan, pushtuan vendin tonë, të cilin kanë paturpësinë ta 
quajnë "Serbi e Vjetër". Ata u vendosën atje dhe na shpërngulën për një 
kohë nëpër male. Por pak nga pak ne e kemi rifituar atë përsëri. "Serbia 
e Vjetër" është Shqipëri një herë e më shumë sot, pasi ajo gjithmonë ishte 
dhe do të jetë Shqipëri. Është e vërtetë që minoriteti serb vazhdon të 
qëndrojë i mbrojtur nga rusët. Rusia, bile, ka dërguar një gmsht murgjësh 
msë nga mali Athos që të mbajnë manastirin e shenjtë serb të Deçanit. Pse 
i mbron ajo armiqtë tanë tradicionalë? Sepse ata janë sllavë. Këto të

Pjesë të zgjeclhura

111

ashtuquajtura reforma nuk janë asgjë tjetër përveçse një mekanizëm dhe 
konspiracion pansllav. Përse Rusia përqendron vëmendjen e saj vetëm te 
Vilajeii i Kosovës, kurse nuk do t'ia dijë fare për atë të Janinës apo të 
Shkodrës? Përse ajo nuk bën asgjë që të na ndihmojë në hapjen e shkollave 
shqipe dhe zhvillimin e gjuhës sonë? Sepse ne nukjemi sllavë. Reformat 
janë projektuar vetëm që të fitojnë sllavët..."

Shqiptari imagjinar ka thënë disa gjëra të cilat janë absurde, kurse 
gjërat e tjerajanë të vërteta. Ne duhet të shohim se ç'qëndron pas fjalëve. 
Sliqiparët nuk kanë qenë ngritur kundër reformave. por kundër regjimit 
kontrollues dhe të rreptë turk dhe, më shumë, kundra kërcënimit të largët 
të prëfshirjes në luftën për epërsi në Ballkan, që zhvillohet ndërmjet Austrisë 
dhe Rusisë. Evropa bëri diçka të përbindshme, kur ua besoi fatin e 
Maqedonisë këtyre dy fuqive. Rusia dhe Austria kanë partizanët e tyre në 
kaosin e Maqedonisë. Për gjenerata të tëra ato kanë qenë tët prëfshira në 
propagandën e zhvilluar për llogari të tyre për çuarjen përpara të interesit 
të një race kundër një tjetrë, për të siguruar pozicionin zotërues dhe 
përgatitur kërkesat e tyre të ardhshme. Është absurde të besosh se këto 
fuqi mund të luajnë rolin e paanshëm të arbitrit. Shqiptarët flasin të vërtetën 
kur këmbëngulin sejanë vetë ata mbizotërues përsa i përket numrit më të 
madh të populLisë në "Serbinë e Vjetër" '.

Po shohim tani opinion e reverent Noel Buxton, kryetar i Komitetit 
Ballkanik, njeri që ushqen shumë pak simpati për shqiptarët dhe që nuk 
fsheh paragjykimet e tij në adresë të tyre: megjithatë ai pranon se "Raca 
shqiptare formon një faktor të rëndësishëm në Maqedoni. Është e pamundur 
të shtrohet çështja e quajtur "maqedonase" pa marrë parasysh kërkesat e 
këtij populli të vjetër. Shqipërinë nuk mund ta ndash, pa e shkatërruar si 
komb". Lexuesi le të gjykojë vetë për paragrafin që pason ("Evropa dhe 
Turqia" nga Noel Buxton, London, 1907, f. 48-49).

Procesi i çlirimit (të Maqedonisë) ka shkuar aq larg sa t'i japë çdo 
kombi kushte lehtësuese përveç një kombi, atij shqiptar. Ky popull i vjetër 
nuk duhet të humbasë në bashkësinë e kombeve. Maqedonia nuk formon 
racë homogjene, vaçanërisht të dallueshme nga grekët dhe nga serbët, por 
Shqipëria nuk mund të ndahet pa u shkatërruar si komb. Shqipëria, ka për 
më tepër, histori. Turqit e kanë nështruar atë duke futur armiqësitë fisnore, 
gjakmarrjen dhe ndarjen e shqiptarëve në besime të ndryshme, por shqiptari 
është shumë më pak fanatik ndaj besimeve se sa popujt e tjerë. Unë kam 
vizituar një kryetar fisi të fesë myslimane i cili përkrahte një prift të 
krishterë që shërbente në një kishë të vjetër në pronat e atij kryetari fisi.

Ky bajraktar shpesh shkonte në lutje në kishë së bashku me priftin që ta 
mbronte i shenjti patriot i krishterë. Myslimani. i kthyer në mes të serbëve 
ose grekëve. bëhej turk, kurse shqiptari i konvertuar në musliman mbetej 
gjithmonë besnik i vendosur i besës së kombit. Ai ishte besnik ideal dhe 
mbetet i tillë. Në qoftë se udhtëari falenderon turkun. ai e bën këtë pse 
gjen te shërbyesi i tij turk kënaqësi, ju do të zbuloni përgjithësisht se këta 
turqjanë shqiptarë. Shqiptari gjendet shpesh në mes të udhëheqësve turq 
më të zot si dhe në mes të priftërinjve katolikë më të devotshëm. Kur 
ndihma e dërguar nga Anglia për të mbajtur gjallë ata që Sulltani synonte 
t'i vdiste nga uria më 1903, ishin njerëzit e besuar shqiptarë që bënë që 
kjo punë të bëhej e mundur.

Një tjetër anglez, publicisti i mirënjohur Charles Woods e bëri të veten 
idenë e Fitzmauricit mbi shqiptarët dhe për krahinat e tyre që ndodhen 
"përtej, domethënë në lindje të rjedhës që ndan pellgun e Adriatikut nga 
ai i detit Egje"2.

Antonia Baldacci, dijetari italian që përshkoi Shqipërinë disa herë dhe 
që e njihte mirë atë në të gjitha rrafshet, ka skicuar në një broshurë të 
vogël kufijtë e vendeve të banuara nga shqiptarët, të cilat duhej të 
përfshiheshin në kufijtë e shtetit të ri. Për Shqipërinë Baldacci shprehet 
me saktësi për arsye se ai e njeh më mirë vendin, po ashtu ai e ka parë atë 
duke konsultuar të gjitha burimet e autorizuara. Kufijtë e shënuar nga ky 
dijetar i Bolonjës ndryshojnë fare pak nga ato që kemi vendosur më lart 
(shih fq. 21), përveçse ai na rikujton çka është thënë në paragrafet e tjerë 
për vendet shqiptare që ijanë dhënë Malit të Zi dhe Serbisë më 1888, si 
dhe Greqisë në jugë të Shqipërisë. Po shkëpusim paragrafet kryesore të 
veprës së Baldaccit që flasin për shtetin e ri shqiptar.

"Është një krahinë që gëzon bashkim të plotë kombëtar dhe që përfshin 
pjesën më të madhe të katër vilajeteve turke, të Shkodrës, të Janinës, të 
Kosovës dhe të Manastirit. Sundimi turk jo vetëm që nuk mundi të 
influencojë në karakteristikën e vet politike, por nuk mund të frenojë 
kurrë shpirtin e pavarësisë, qoftë edhe feudal, që ngeli gjithmonë cilësia 
themelore e popullit shqiptar dhe e mënyrës së jetesës së tij kombëtare. 
Kjo pjesë e Maqedonisë është një zonë qytetërimi patriarkal dhe në kufirin 
e saj perëndimor ndodhen shqiptarët. Dhe atje në atë pjesë të Maqedonisë, 
gjenden njerëzit më të fortë fizikisht dhe etnografikisht më të pastërit nga 
ana racore e Gadishullit... Shqiptarët përbëjnë racën më të bukur të 
gadishullit ballkanik'.

"Kufijtë politikë absolutë të shtetit të ri do të trajtohen në mënyrë 
përfundimtare pas paqes. e cila do të lërë gjurmat e saj të dhunshme në 
marrëveshjet e padrejta të kryera kohët e fundit. Në fakt kjo gjë nuk duhej 
të ndodhte më. Kufijt e saj gjeografikë fare lehtë mund të përputheshin me 
ato etnografikë. por këta kufij padyshim do të mbeten të ndryshuara në 
dëm të Shqipërisë nga Fuqitë e Mëdha. siç do të ndodlië ine vargmalet që 
ndërrojnë drejtimin e lumenjve midis detit Adriatik. Jonit dhe Egjeut deri 
në pjesën e sipërme të Alpeve. Përtej këtyre vargmaleve. që ndërrojnë 
drejtimin e luinenjve në depresionet e theksuara të pandërprera midis 
Gramozit. liqeneve dhe Sharrit, tërësia etnografike shqiptare shtrihet e 
fortë dhe e sigurtë në mes të masave greke. bullgare dhe serbe. Kështu 
ndodh edhe në veri të Alpeve të Shqipërisë dhe në vetë kufirin e Malit të 
Zi. që ka nën zotërimin e tij qysh më 1879 mjaft fise të pastra shqiptare. 
Në të ashtëquajturën Serbi të Vjetër kufiri etnografik shtyhet në mes të të 
njëjtave alpe shqiptare që përfundojnë harkun e tyre madhështor nga ajo 
anë dhe malit të Sharrit. duke mbërritur deri sipër Ibarit dhe Sinicës. Këto 
tentakula (apendikse të moluskeve për të kapur gjahun) që populli i fortë 
dhe simpatik shqiptar dërgon në çdo kohë drejt armiqve të tyre shekullorë, 
janë mbrojtja natyrore dhe kombëtare me të cilin mbrohet nga nga çdo 
anë, duke zhvilluar dhe mbrojtur të drejtat e tij të shenjta dhe pronat e tij. 
Pushtimi i territorit shqiptar nga ana e shteteve aleate do të përsëritë 
prepotencën e përdorur nga ana e Fuqive të Mëdha në dëm të Shqipërisë 
më 1878. Dhe Evropa do të jetë fajtore pse ka ushqyer kauzën e 
mosmarrëveshjes ".

Përkthyer nga frëngjishtja: Sherif Delvina

Pjesë nga vepra e Luino Skëndos "Shqiptarët dhe sllavët", (III)

2. Shih "Roma dhe Lindja". Badia di Grotta Ferrata (provinca e Roinës nr. 26, 
fq. 100). "Bashkëbisedinii i Patrikut Anasta.s i Ohrit në Maqedoninë shqiptare që në 
dokumente të ndryshme romane të atij shekulli thuhet Maqedonia e Epirit, sepse 
banohej nga shqiptarë ose ndry.she quheshin epirotë".

3. "Osmani" nga Lazzaro Soranzo Ferrara 1589, fq. 100, paragrafi 89. Shih 
tekstin: "Nga bullgarët disa hanojnë të gjithë në atë vend, i cili quhej Moesna e 
Poshtme deri në Danub, përhallë Vllahisë, disa Trakinë së bashku me grekët dhe të 
tjerë në Maqedoni, që sot është e banuar nga grekë, serbë dhe shqiptarë".

Faqe34

1. Tekstualisht Dukagjinët banojnë rreth malit Skard në kufi me Preseremo

(Prizreni i sotëm) Parreopoli use Prenopoli i quajtur sot ndodhet në Dardani në kufi 
me Shqipërinë dhe që banohet më shumë nga shqiptarë se sa nga serbë.

2. Botim i ri për "Ponën Osmane" nga Ricaut Donato Foscarini Berengano etj.,

përkthyer Augshurg 1701.

3. "Dinastia serbe Çernojeviç" nga Franz Miklosich Wien, 1886, fq. 29.

4. "Thesari i Kronologjisë", Poris 1889, Shtylla 1785.

5. "Zeta dhe clinastia e Balshajve". nga profesor Giusseppe Geleich Spalato

1889, fq. 18.

Faqe 35

1. "Turqia e Evropës", Ami Boue, Paris 1849, 4 vol, vol II-të, faq43.

2. Jena 1854. 
Faqe 36 
Vienë p. 868.

Faqe 37

1. "Maqedonia, racat e saj dhe e ardhmja e tyre", H. N. Brailsford. London,

1906, fq. 271.

2. "Turqia dhe fqinjët e saj", fq. 83.

Faqe 38

1. "Shteti i ri shqiptar" , Antonio Baldacci, ekstrat. Nxjerrë nga "Revistat

ushtarake Italiane", Roma 1913, t'q. 4.

2. Id, ibid, fq. 18.